Arama
Seyahatname'de meyveleriyle ünlü 10 şehir
Kentlerin tanıtımında meyveler her zaman önemli bir yer tutar. Seyyahların çoğu ziyaret ettiği kentlerin sembolü olmuş meyveler hakkında malumat vermeyi ihmal etmez. Marco Polo, İbn Battuta, Aşık Mehmet ve Evliya Çelebi meyvelere özel ilgi gösteren isimlerdir. Bilhassa Evliya Çelebi'nin meyvelere yoğun bir ilgisi vardır ve bu yoğun ilgi sayesinde 17. yüzyıl Osmanlı dünyasının meyvelerine dair geniş bilgiler elde edebiliriz. İşte Seyahatname'de yer alan meyveler ve meyveleriyle ünlü 10 şehir...
📌 Trabzon'un bilhassa hamsisinden etkilenen Çelebi, meyvelerinde de övgüyle bahseder:
"Dilberlebi kirazı ve Lahican emrudu (armut) ve beğ emrudu ve gülabi emrudu ve Sinop elması ve namık üzümü ve meliki üzümü nimet nefisedir. Ve badencan inciri eyle leziz ve mümessek incirdir kim misli diyarı Nazilli'de olmaz. Ve siyah kiraza benzer bir güne meyvedir. Bu dahi Tarabefzun'a mahsusdur."
📌 Çelebi kirazın yanında zeytin ağaçlarından ve Trabzon hurmasından da bahseder. Çelebi'nin tarif ettiği ancak adını vermediği "siyah kiraza benzer" dediği meyvenin ise yöreye has "karayemiş" olduğu düşünülebilir.
📌 Evliya Çelebi'nin döneminde Amasya'nın en makbul meyvesi ayvaydı. Çelebi ayvadan şu şekilde bahseder:
"Kırk güne emrudu ve la'l-gun kirazı ve yedi güne abdar üzümü ve dudu ve yedi güne elvan ekmek ayvası ve ayva perverdesi (marmelatı) rub'-ı meskunda yoktur. Padişaha hedaye gider."
📌 Yazarın övdüğü elmalar arasında Amasya'da yetişen misket elması yoktur. Evliya'nın sık sık sözünü ettiği Kocaeli'nin misket elmasıdır. Amasya'nın misket elmasının ne zaman ünlü olduğu konusunda kesin bir şey söylemek zordur.
📌 Tebriz'in "binlerce" meyvesi arasında seyyahımız özellikle armutlarını övmüştür:
"Niçe bin elvan fevakihesi var amma necm-i halef emrudu (armut), peygamber emrudı ve sibet milanisi ve zerdaluyi hulvini ve nemc-i Ahmedi ve engur-i hurdesi ve engur-i razakisi ve engur-i tabarzesi ve harbeze-i Mecdud'd-dini ve bakranı ve alu-yı zerdi ve emrud-ı zenanesi, bu enva-i meyveler Şam'da dahi olmaz, meğer İslambol'da ola, meşhurdur."
📌 Evliya Çelebi her ne kadar "bunlar İstanbul'da da var" dese de on ciltlik eserinde anlatılanlardan Tebriz yöresinin bu alandaki üstünlüğü göze çarpar.
📌 Evliya Malatya'nın ve cennet bağı Aspuzu'nun meyvelerine yaklaşık bir sayfa ayırır. Her biri 130 ile 160 gr arası çeken yedi çeşit kayısı sayar: al, Hamavi, sarı Hamavi, mişmiş Hamavi, beyaz kumru, beğ kumru, sulu kumru...
📌 Bu kayısıların üçünün menşei, Suriye'nin kayısısıyla özdeşleşmiş Hama kentindendi, diğerleri ise yerel cinstendi. Fakat bu kayısı bereketine rağmen Malatya'nın sembolü kayısı değil, Evliya'ya göre sicillerde kayıtlı seksen çeşit armudu ile yeşil "gök sulu" armuduydu.
"Ve seksen güne abdar emrudu müsecceldir. Evvela gök sulu birer vukıyye gelir, anı turşu ederler, suyu güya cüllabdır (gül suyu) Ve beğ emrudu dahi leziz ü abdardır. Hatta İslambol'un ayan u kibarları bu Malaıtıyye'den ılgar ile (atlarla) emrud filisleri getirdüp İslambol fidanlarına aşlayup Malatıyye emrudu olur kim padişahlara hedaye gider."
📌 Malatya adıyla anılan bir diğer meyve de elmaydı.
"Bu Malatıyye'nin yedi tevir elması İzmit şehrinde misket elması ve ferik elmasından leziz ve abdar Hudayi mümessek elması olur amma Kefe diyarının Sudak elması kadar iri değildir. Ancak otuz kırk dirhem gelir. Lakin Cenab-ı Perverdigar bu Malatıyye elmalarına bir güne renk vermişdir kim kırmızısı, kırmızı-sarısı ve yeşili ve gayrı elvanları cümle sun'-ı Hudadır."
📌 Malatya meyvelerinin methiyesi, tanesi bir okka çeken, misk ve amberden bile güzel kokan ayvalarla noktalanır:
"Ve yedi güne ayvası olur, danesi birer vukiyye gelir, amma papa ayvası ve ekmek ayvası gayet abdar ve lezizdir ve müşk-i anber-i hamdan ziyade rayiha-i tayyibesi var."
📌 Çelebi'nin anlatıklarına bakıldığında "emrud" (armut) cinslerinden biri Ankara'da yetişiyordu ve 17. yüzyılda bütünleşmiş bir üründü.
📌 Evliya, Van'da yetişen makbul armut cinsleri arasında Ankara armudunu da sayar: "Abdar Engürü(üzümü) Abbasi ve melece emrudu olur kim misli yokdur" şeklinde tanımlar.