Şiirin en kısa formu “haiku”nun edebiyatımızdaki örnekleri
Dünyadaki en kısa lirik şiir biçimi olarak bilinen haiku türü, 16. yüzyıla Japonya'da ortaya çıktı. Soylulara hitap eden hakim şiir geleneğine tepki olarak doğmuş haiku, yalnızca bulunduğu coğrafyada değil tüm dünyada etkisini gösterdi. Hece ölçüsünün ön planda olması sebebiyle edebiyatımızda da aksini buldu. Peki, haiku nedir? Haiku edebiyatımızda hangi edebi akım çevresinde karşılığını bulmuştur? İşte örnekleriyle beraber edebiyatımızda haiku türü…
Haiku, üç dizeden oluşan ve beş-yedi-beş olmak üzere toplam on yedilik ölçüye göre yazılan bir şiir biçimidir. Basitçe tanımlarsak 17 hecenin, 3 dize şeklinde yazılması formuna sahiptir. Kısa, yalın ve öz bir anlatıma dayanan Haiku'da çoğunlukla semboller kullanılır; şair düşüncelerini sembolün arkasında saklar. Bunun yanında Haiku'da detaylı bir gözlem ve doğaya duyulan derin sevgi görülür.
Bu şiir türünün tarihsel sürecine baktığımızda 15. yüzyıla gelindiğinde Japonya'da haikudan önce 'renga' şiiri ortaya çıkmıştır. Renga adı verilen bağıntılı şiir (linked poetry) asil, eğitimli insanların yazdığı bir şiir türüydü. Waka gibi törensel ve aşırı biçimsel bir şiir türüydü. Bu havaya tepki olarak ortaya 16. yüzyılda haiku adı verilen şiir türü çıkmıştır. Haiku daha sonraları renku olarak da adlandırılmıştır. Haiku biçiminde yazılan şiirlerde waka ve renka şiirlerinde kullanılmayan argo sözcükler rahatça kullanılmıştır ve bu şiir biçimi komedi ağırlıklıdır. Bir anlamda Japon şiirinde biçim ve içerik özgürlüğü haiku ile başlamıştır.
Haiku'ya duyulan ilgi sadece Japonya içinde sınırlı kalmamış, bu tür dünyanın dört bir yanındaki şairler tarafından denenmiştir. Bu tür edebiyatımızda da etkisini göstermiştir. Hece ölçüsünün Türk halk edebiyatın geleneksel ölçü birimi olduğu düşünülürse, haikunun temelde, Türklerin çok da yabancı olmadığı bir şiir yapısına sahip olduğu söylenebilir. Türkiye'de de haiku biçiminde şiir yazmış (yazan) şairler vardır. Bu kişilerin arasında Orhan Veli, Oruç Aruoba , Cemal Süreya gibi şairlerin isimleri de yer alır. Günümüzde 'Haikum' adıyla bir haiku şiir dergisi de yayınlanmıştır.
Edebiyatımızda haikunun en önemli yansıması Orhan Veli şiirindedir. Orhan Veli, Türk şiirine canlılık katmış ve yenilik arayışı içinde olmuş bir şairdir. Orhan Veli, sadece şiir yazmakla kalmamış birçok dilden şiirleri dilimize kazandırmıştır. Garip şiiri ile haiku arasındaki en büyük benzerliği her iki şiir biçiminin de hakim şiir geleneğine gösterdikleri itiraz olduğunu söyleyebiliriz. Orhan Veli'nin haiku ölçüsüne uygun olarak yazdığı iki şiir vardır.
Yosun Kokusu
Ve bir bardak karides
Sandık Burnu'nda
Orhan Veli
Bu şiir haiku ölçüsü 5-7-5 kalıbı ile yazılmıştır. Sandık Burnu'nu bilen kişi şiiri okuduğunda şairin hissini tamamlayabilir, gözünün önünde canlandırabilir. Şair, 17 heceden oluşan bu kısacık şiiri ipuçları ile donatmıştır. Haiku türüne verilebilecek güzel bir örnektir.
