Söz sanatları nedir, özellikleri nelerdir? Söz sanatları türleri… Söz sanatları örnekleri…

📌İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıkları konuşturma sanatıdır. Konuşturma, kişileştirmeden sonra gelir. Varlık önce kişileştirilir, gerekirse konuşturulur.

Örnekler:

"Ben bir ayrıkotuyum
Ne buğday amcam, ne pirinç dayım
Mısırla akraba bile değilim.
Bir yeşermeye göreyim:
Kızmasınlar halim duman
Canıma kastederler yapabilseler
Ama nafile kurumam."
Ayrıkotu konuşturulmuştur.

NOT: Konuşturulan varlıklar kişileştirildikleri için kullanılan her intak sanatıyla birlikte teşhis sanatı da yapılır; ancak yapılan her teşhiste intak sanatı yoktur.

* "Ey benim sarı tamburam / Sen ne için inilersin? /
İçim oyuk derdim büyük / Ben anınçün inilerim! "

📌Kinâye veya alegori, bir fikri kapalı, dolaylı olarak anlatan üstü örtülü sözdür.
📌Edebiyatta bir maksattan dolayı sözü hem hakiki, hem mecazi anlamlara uygun olarak kullanmaktır.
📌Bir kelimeyi gerçek anlamının dışında benzetme gayesi gütmeden ve engelleyici ipucu olmaksızın mecazlı anlamda kullanmak olarak da tarif edilir.
📌Kinayeli bir ifadede sözün gerçek anlamı da kasd edilmiş olabilir.
📌Kinaye başka bir deyişle gerçeği mecaz yoluyla dolaylı olarak anlatmaktır. Deyimlerin çoğu mecazlı anlamlarıyla kullanıldıkları için kinayeli sözlerdir.

Örnek:

Ben toprak oldum yoluna
Sen aşurı gözetirsün
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın

Yunus

Ger kara taşı kızıl kan ile rengîn itsen
Rengi tağyîr bolur la'l-I Bedahşân olmaz

Fuzulî

📌Türk Edebiyatında, bir sözcüğü kendi anlamı dışında kullanarak, bir şeyi benzediği başka varlığının adıyla anma sanatı. Diğer adı eğretilemedir.

📌Benzetmenin iki temel öğesi vardır, benzeyen ve benzetilen. İstiare bunlardan birinin söylenmemesiyle yapılır.

Açık İstiare

Sadece kendisine benzetilenle yapılan istiaredir. Bir sözcüğün yerine benzetme amacı güderek başka bir sözcük kullanmaya denir.

Örnek:

🖋 Bedr'in aslanları ancak bu kadar şanlı idi

Cümlesindeki "aslan" bu istiare çeşidine bir örnektir

Kapalı İstiare

Benzetme öğelerinden yalnız benzeyenle) ve benzeme yönü ile yapılan istiaredir. Kapalı istiarede benzetilen söylenmeyerek gizili tutulur. Mitoloji, bilim ve metafizik gibi pek çok disiplin, kapalı istiareler yoluyla dünya edebiyatının epistemolojik altyapısını oluşturmuştur.

Örnek

🖋"Sözlerin saplama kalbime ne olur
Her taraf kırık dökük
Dalların boynu bükük
Kederliyiz der gibi"

Orhan Seyfi Orhon

Dallar boynu bükük insana benzetiliyor ama kendisine benzetilen insandan söz edilmiyor. Boynu bükük sözcüğü ile insanın bir özelliği vurgulanıyor.

📌Ad aktarması ya da mecâz-ı mürsel şiirde kullanılan bir söz sanatı türüdür.
📌Ad aktarması yapılırken herhangi bir nesne ya da varlık anlatılmak istendiğinde doğrudan o nesne ya da varlığı söylemek yerine, o nesnenin bir parçasının ya da o nesne ile ilgili bir özelliği söyleyerek nesneyi aktarma işine ad aktarması denir. Yani bir sözcüğü benzetme amacı gütmeden, gerçek anlamı dışında başka bir sözcüğün yerine kullanma sanatıdır.

Örnekler:

🖋Dün Ömer Seyfettin'i okudum. (Asıl kastedilen Ömer Seyfettin'in bir kitabını okuduğudur.)
🖋Her sabah bir kase içerim. (Asıl kastedilen bir kase çorba içtiğiğidir.)
🖋Burada yeni yüzler tanıdım. (Asıl kastedilen yeni insanlar tanıdığıdır.)
🖋Çayı ocağa koyuver. (Asıl kastedilen çaydanlığı ocağa koyduğudur.)

📌Şiir ve nesirde bilinen bir hususun bir nükteye bağlı olarak bilinmiyormuş gibi ifade edilmesidir.
📌Bilineni bilmez görünmek özel bir amaçla ve nükteli şekilde gerçekleştirilir. Bunun için sanatkâr muhatabına cevabını bildiği sorular sorar.
📌Böylece hem maksadı doğrudan söylemenin yeknesaklığı kırılır hem de söze nükte ve zarafet kazandırılmış olur.

Örnekler:

🖋Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer?
🖋Arzu dolu,yaşamak dolu / Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan?
🖋Şakaklarıma kar mı yağdı ne var / Benim Allah'ım bu çizgili yüz?