Arama
Taşlıca Yahya'nın hayatı, edebi kişiliği
Taşlıcalı Yahya ya da Dukaginzâde Yahyâ, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış Osmanlı askeri ve divan edebiyatı şairidir. Kanuni ile birlikte Bağdat Seferi'ne katılan Taşlıcalı Yahya, aynı zamanda dönemde büyük yankı uyandıran Şehzade Mustafa mersiyesini de yazdı. Hayali ile çağdaş olan ve döneminin büyük edebiyatçıları arasında sayılan Taşlıca Yahya kimdir, edebi anlayışı nasıldır? İşte hayatı, edebi anlayışı ve şiirlerinden örneklerle Taşlıcalı Yahya...
Arnavut asıllı Dukakin ailesinden olan Taşlıcalı Yahya'nın kesin doğum tarihi ve yeri bilinmemektedir. Kaynaklarda ailesine nisbetle Dukakinzâde, geldiği yerin taşlık bir bölge oluşundan dolayı da Taşlıcalı diye anıldı. Kuzey Arnavutluk'tan devşirilip İstanbul'a getirildi. Acemi Oğlanları Ocağı'nda eğitilerek yayabaşı ve ardından sipahi oldu. Yeniçeri Ocağı'nda iken öğrenme hevesi ve yeteneğiyle ocağın kâtibi Şehâbeddin Bey'in dikkatini çekti ve onun çırağı sıfatıyla birtakım mecburiyetlerden kurtuldu.
Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran ve Mısır seferlerine katıldı. Zamanla şiirdeki şöhreti arttıysa da hemşerisi Hayâlî Bey'in bazı eleştirileri yüzünden hak ettiği mevkiyi elde edemedi. Kanûnî Sultan Süleyman'ın iltifatına tam manasıyla tabi olamayınca o da veziri Rüstem Paşa'nın himayesine girip Eyüp Vakfı mütevellisi oldu.
Ancak bu ikbal devri uzun sürmedi; Rumeli'de İzvornik sancağına sürülünce Yahyalı Akıncılar Ocağı'na katıldı ve bir daha İstanbul'a dönmedi. Son kasidesini Sigetvar seferi esnasında (1566) Kanûnî'ye sunan şair burada yaşının seksene ulaştığını belirtti ve padişahtan çocuklarını himaye etmesini istedi. Son yıllarında Gülşenî şeyhi Uryânî Mehmed Dede'ye intisap ederek kendini tamamen tasavvufa verdi. Kaynaklarda Yahyâ Bey'in ölüm tarihi ve yeriyle ilgili farklı kayıtlar bulunmakla birlikte 990 (1582) yılında yaşı doksanı aşmış olduğu halde vefat ettiği kabul edilmektedir. Mezarı Sırbistan sınırları içinde İzvornik yakınlarındaki Lozniçe'dedir.
Taşlıcalı Yahya, kendi döneminde gazel ve mesnevi sahasının güçlü temsilcilerinden sayılmıştır. Nitekim hem divanında hem hamsesinde özgün olmayı başardığını ve kimseyi taklit etmediğini belirtir. Gerek sağlığında gerekse ölümünden sonra yazılan tezkirelerde kişiliği, şiirleri ve hamsesi övülmüştür.
Taşlıcalı Yahyâ'nın bilhassa kasideleri dikkat çekicidir. Bunların teşbîb bölümlerinden itibaren hemen her beyitte bir kahraman şairin, bir Osmanlı gazisinin coşkun heyecanı akıcı bir üslûp ve gür bir sesle yer almaktadır. Geleneksel kaside yapısına göre uzun tutulmuş olan teşbîblerde yer alan bazı tasvirlerdeki orijinallik, soyut-somut tezadını pek çok yerde başarılı biçimde kullanması ve konu farklılığında gösterilen titizlik Yahyâ Bey'i çağdaşlarından ayıran özelliklerindendir.
Taşlıcalı Yahyâ'nın bir diğer önemli edebi yönü ise İran örneklerine bağlı kalmadan yerli renklerle ve sade bir dille kaleme aldığı mesnevileriyle Türk edebiyatında hamse yazan şairlerin öncülerinden olmasıdır.
Kanuni'nin oğlu Şehzâde Mustafa'nın öldürülüşü başta yeniçeriler olmak üzere toplumda büyük bir yankı uyandıran ve tepkiyle karşılanan büyük bir hadisedir. Yeniçeriler ayaklanır, olaya sebep olan kişilerin cezalandırılmasını isterler. Yeniçerilerin tepkisinin dindirilmesi ve olayın etkisinin hafifletilmesi için Rüstem Paşa sadrazamlıktan azledilir, yerine kubbe veziri Kara Ahmed Paşa sadrazam olarak atanır.
Rüstem Paşa'nın görevden uzaklaştırılması olayın yeniçeriler arasındaki tepkisini azaltsa da toplumun diğer kesimlerindeki yankısı artarak devam eder. Askerler arasında kargaşaya sebep olan bu durum, Ahmet Atilla Şentürk'ün Osmanlı Şiir Antolojisi'nde belirttiği üzere orduda başlayarak ülkenin her köşesine matem ve kızgınlığı yaymıştır. Aydın kesim ve özellikle şairler bu zamansız ölümü kabullenmekte güçlük çekerler. Bu durum sonucunda Şehzade Mustafa'ya mersiyeler yazılmaya başlanmıştır. Şehzade kendisine yazılan 16 mersiye ile Türk edebiyatında şahsına en çok mersiye yazılan kişi olmuştur. Yazılan bu mersiyeler arasında en çok yankı uyandıran Yahya Bey'in mersiyesidir. Şehzade Mustafa mersiyesi bütün herkes tarafından beğeniyle karşılanır.