Teoman Duralı'ya göre ne, nedir?
Ülkemizin yetiştirdiği en saygın ilim insanlarından, kıymetli yazarımız Prof. Dr. Teoman Duralı hocamız 6 Aralık 2021'de, 74 yaşındayken vefat etti. Duralı'nın naaşı, bugün (7 Aralık 2021) Fatih Camisi'nde ikindi vaktinde kılınacak cenaze namazının ardından Aşiyan Mezarlığı'ndaki aile kabristanına defnedilecek. Duralı, felsefe denilince ilk akla gelen isimlerden biriydi. Peki, Duralı'ya göre dürüst kişi kimdir? Mahrem ne demek? Nefs nedir? Nasıl tutarlı düşünebiliriz? Sizler için, Anadolu ve İslam kültürümüze vurgu yapan, Türkçeye ayrı bir hassasiyet gösteren Teoman Duralı'nın Fikriyat'ta yer alan yazılarından önemli kavramların altını çizdik
'Nefs' (S Atman), âlemşumûl 'ruh'un (S Brahma), taştan, topraktan, insana dek her çeşit bireye değişen raddede düşen payıdır. Bu çeşit varolanlar, canlı-olmayanların tersine, dışarıdan etkide bulunan etkenlere bağlı bulunmayıp kendiliklerinden, yanî kendi içlerinden etkili olan etkenlerce, biçim değiştirir, hareket edip savunurlar.
Canlıda, şu hâlde, işleyişleri, canlılığı yürüten, yönlendirip yöneten 'can'dır. Can ise, nefs demektir. Can, bedenden, yanî maddeden elini eteğini çektimi, o beden işleyiş yetisini yitirir, demekki cansız kalır.
Beden, haddizâtında canı, yanî nefsi uyanmış ve onun tarafından yönlendirilip yönetilen bir maddî kalıptır. Canı tarafından terkolunmuş beden, öteki canlı-olmayan maddeler gibi, sâdece dış etkenlerin etkisindedir. Vaktiyle canlı olup artık cansız olan bedenlereyse, insanda, 'ceset'; hayvanda 'leş'; bitkide ağaçsa 'kütük', ot neviindense 'sap' yahut 'kalıntı' denir.
Teoman Duralı'nın Fikriyat'ta yer alan "Beden, ruh ve nefs" yazısını okumak için tıklayın.
Benim'deki 'yapmalıyım'ı teşkîl eden kuvve-fiil-gâye duygu durumu, 'niyet' merhâlesidir. Yapmaklığım, 'yapmalıyım duygu-özüne', yanî 'niyet'e nice uygun ve bağlıysa, eylemimin de o derece sahîh olduğunu söyleriz. Bu da, amelin niyetle yahut sözün özle uyuşması anlamına gelir.
'Yapmalıyım özden-buyruğu'yla örtüşecek tarzda yapıp eden, özü sözü bir kişidir. Özü sözü bir olan, dürüsttür. Madem 'yapmalıyım özden-buyruğu', 'aslen-ilahî'dir, öyleyse 'dürüst' kişi, esâsta, 'Allah dostu'dur.
