Türk edebiyatına pitoresk bakış
Bugün teknolojinin gelişmesiyle beraber görüntü ve yazıyı birbirinden ayrı düşünemez olduk. Bu ifade ortaklığının tarihine dönüp bakığımızda hem faydacı hem de estetik kaygılar görürüz. Sanat kaygısıyla güzel manzaraların yazıya aktarılırken bir tablo gibi tasvir edilmesi pitoresk olarak tanımlanır. Farklı disiplinlerde başka anlamlara bağlansa da pitoresk, çoğu zaman güzel ve esrarengiz çağrışımlar için kullanılmıştır. Bu çok yönlü kavramı Türk edebiyatı bağlamında örneklerle ele aldık.
Önceki Resimler için Tıklayınız
"Göksu gölgeler içinde kaldığı zaman, batan güneşin son ışıkları, o hafif karanlık içinde ayrı bir güzellik aksi meydana getiriyor. Sulara doğru eğilen yaprakların uçları, toprağa doğru inen dalların her yanı karararak renk zıtlıkları ortaya çıkarıyor. O zaman, ta içerilerden ağır ağır gelen, gittikçe hafifleşen uzak bir gürültü, bir vakit oralarda aksedip kalan neşeli seslerin geri döndüğünü hatırlatıyor. Sanki zayıf bir ses haline gelmiş gibi boyuna tekrarlanan, gönül âlemlerine mahsus garip bir hüzün duyuluyor. İnsan, ağlamaya bahane ararken seviniyor. Sandal ilerledikçe, gölgeler koyulaşıyor. Bir yere geliniyor ki, oradan öteye geçilmiyor. Uzun, karanlık, titreşimli, derin bir koridoru andıran bir boşluk, iç burukluğu veren bir ıssızlık gitmenize engel oluyor. İşte, Göksu'nun son şairane manzarası…"
(Ahmet Rasim, Şehir Mektupları)
🔹Yahya Kemal ile aynı devrin şairi olan ve empresyonizm akımını benimseyen Ahmet Haşim; Merdiven şiirinde insanın ölüme yaklaşmasını sonbaharla bağdaştırarak anlatırken aynı zamanda kızıl bir gün batımını ve bu tabiat olayının suların aynasında başka bir görsel şölene dönüşmesini aktarır.
«Sular sarardı yüzün perde perde solmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta
Eğilmiş arza kanar muttasıl kanar güller
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller
Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer
Bu bir lisân-ı hafidir ki ruha dolmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta»
(Ahmet Haşim, Merdiven)
🔹Ahmet Hamdi Tanpınar'ın da hocası olan Yahya Kemal, özellikle İstanbul'un manzaralarını pitoresk ve sembolik bir ifadeyle anlatırdı. Örnek olarak seçtiğimiz Endülüs'te Raks şiiri hem ses hem de görüntü çağrışımları açısından tatmin eden büyülü bir İspanya tablosu çizer: Zil, şal ve gül... Dans eden bir kadın, Endülüs'e has, sizi Endülüs'e götüren bir akşam.
«Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı…
Şevk akşamında Endülüs üç def' kırmızı…
…
Yelpâze çevrilir gibi birden dönüşleri,
İşveyle devriliş, saçılış, örtünüşleri…
…
Her rengi istemez gözümüz şimdi aldadır;
İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır.»
(Yahya Kemal Beyatlı, Endülüs'te Raks)
