Türk edebiyatının sürgün kalemleri
İnsanın iradesi dışında istemediği bir coğrafyada yaşamaya mecbur edilmesidir sürgün. Adem ile Havva'nın cennetten dünyaya sürgünü nasıl bütün insanlığın kaderini etkilemişse sürgün cezaları da muhatap şair ve yazarların hayatlarını, kaderlerini, eserlerini ve hatta ailelerinin istikballerini bile etkiledi. Niyazi Mısri'den Mehmet Âkif'e sürgüne gönderilen yazarlar ve şairleri sizler için derledik.
Mısrî'nin halk tarafından çok sevilmesi ve vaazlarında dönemin kötü gidişatından bahsetmesi ve bunların müsebbipleri olarak başta veziriazamlar, kadılar ve önemli devlet adamlarını göstermesi hatta isimlerini vermesi, pek çok kişiyi kendisine düşman etmeye neden oldu.
İlk sürgün yeri olan Rodos'taki gurbeti 9 ay sürer. Sürgünden sonra Bursa'ya dönen şair, halk ve bilim adamları arasında ''Risâle-i Hasaneyn'' (Rısâle-i Hüseyn) adlı bir eserinde te'vilinde zorluk çekilen birtakım fikirleri dolayısıyla1676'da Limni Adası'na sürgüne gönderilir. Burada sıkıntılar içinde yaşadı.Eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla oldukça sıkıntılı geçen bu sürgün, yaklaşık 15 yıl sürdü. 1103/1691'e kadar devam eden bu çileli hayatın, Niyazi Mısri'nin ruhunda derin etkiler bıraktı.
Sultan İkinci Ahmed, İkinci Viyana seferine eşlik etmesi için Niyazi Mısrî'nin sürgün hükmünü bozup kendisini Edirne'ye davet etti. Hz. Pir, Sultan Selim Camii'nde verdiği bir vaazda sarf ettiği sözler nedeniyle Vezir Baltacı tarafından ayağına demir bukağı vurulmak suretiyle tekrar Limni'ye sürüldü.Limni sürgünü Mısri' yi madden ve manen yıpratır ve şair bu adada 1105/1694'te vefat eder.
Niyazi Mısrî'nin sürgün edilmesinin sebeplerinden biri, Mehmet Vanî Efendi'nin sesli zikri yasaklamasıydı. Mısrî bu uygulamaya karşı sonuna kadar direndi.Vanî Mehmed Efendi'nin Sultan IV. Mehmed'in nezdindeki itibarını kullanarak Mısrî'yi sürgün ettirmesi, gerek Mısrî'nin hatıratlarında ve şiirlerinde gerekse başka kaynaklarda belirtilir.
Niyazi Mısrî'nin yaşadığı dönem, ülkede isyanların sürdüğü, rüşvet ve iltimasın yaygınlaştığı ve sadrazamlığa getirilen devlet adamlarının başarısız olduğu, yozlaşmanın devletin bütün kademelerine sirayet ettiği bir dönemdi. Niyazi Mısrî de 'derman aradım derdime, derdim bana derman imiş' diyerek bütün bu olanlara seyirci kalamadı.
Sürgünde geçen zor günlerinde bazen aç kalıp yemeğine koydukları zehirlerden dolayı içinin dışının vurulmuş koyun gibi şişti. Zehrin tesiriyle şaşkın bir vaziyette dolaşıp bu sebeple zaman zaman konuşma ve yazmada sıkıntı çekti. Limni Hâkimi'nin kendisini bir konuşma sırasında "sus bire edepsiz" diye azarlanıp halk içinde hakaret edildi. Düşmanları tarafından yüzüne tükürüldü, Fıtratının ehl-i dünya ile konuşmaktan hazzetmediği için tekrar yemeğine yılan zehri konuldu. Gece yarısı düşmanları çan çalarak kendisini uyutmayıp rahatsız ettiler. Bu sebeplerden ötürü yazı yazarken sürekli imlâ hatası yaptı.
Limni Adası'nda kalmakta olduğu camiinin mihrabında, seccadesi üzerinde kıbleye yönelik iken Hakk'a yürüdü. Ayağında bukağı olduğu ve kendisinin bukağı ile birlikte defnedilmesini vasiyet ettiği rivayet edilir. Mezar taşında da mezkûr zincirin resmi bulunur.
İstiklal Marşı şairi Mehmet Akif; Milli Mücadele kazanıldıktan sonra Atatürk'e karşı sert ve şiddetli muhalif olanların arasında yer alan Ali Şükrü Bey gibi isimlerle yakın arkadaşlığı ve bu muhalif isimlerin bazılarının adının Atatürk'e suikast planlarına karışması nedeniyle şüpheli durumuna düşmesinden sonra polis ve istihbarat takibine alındı. Bu durum Akif'i üzüyor ve rahatsız ediyordu. Bu koşulların hüküm sürdüğü yıllarda Akif'in kurucusu ve yazarı bulunduğu Sebilürreşad dergisi "Şeyh Said, Sebilürreşad okuyormuş, isyana senin dergin de sebep oldu." denerek kapatıldı ve sahibi Eşref Edip, Fergana da yakalanarak istiklal Mahkemeleri tarafından idamla yargılanmak üzere tutuklandı. Peşindeki "polis hafiyesi" ile gezmekten sıkılan Mehmet Akif, 52 yaşındayken Mısır'a gitmeye karar verdi. Gidişinde emekli maaşının bağlanmamasından doğan geçim sıkıntısı ve hükümetin muhalif kabul ettiği birçok fikir ve siyaset adamı arasında kendisinin de polis takibine alınmasının ağırına gitmiş olması önemli rol oynadı.
