Arama
Türk kültüründe menakıbnameler
Fetihlerle beraber İslamiyet, bilinen tüm kıtalara yayılarak büyük bir coğrafyada egemen olmuştur. Bu egemenlik ile beraber kitleler İslam dinini benimsemişler. Bu etkileşim neticesinde milletlerin kültürü İslam ile harmanlanmıştır. Bu harmanlanma sonucu ortaya çıkan edebi türlerden biri de menakıbnamelerdir. Menakıbnameler dinin kendisine değil ahlaka yönlendiren metinlerdir. Bu husustan dolayı tarihin her döneminde menakıbnameler eleştiriye uğramıştır. Meselenin hikâyeleştirilmesi normal olarak görülmekle beraber içerisine eklenen bazı uç görüşler hakikat ile uyuşmamaktadır.
📌 Menkıbe din büyüklerinin anlatıldığı hikâye demektir. Menakıb ise bu kelimenin çoğuludur. Menakıbnameler daha özel bir tarifle Allah(cc) dostlarının hayatlarının ve başlarından geçen olağanüstü hallerin anlatıldığı eserlerdir.
📌 Allah(CC) dostlarının hayatlarını biyografik olarak anlatan eserlere ise tezkire denmektedir. Tezkire, sadece biyografik bir tür değil aynı zamanda Allah(cc) dostlarını unutturmamayı hedefleyen bir anlayışın adıdır. Birbiri ile bağlantılı olan bu türler temelde biyografi ve hikâye olarak ayrılmaktadır.
(X) Bilgi Notu:
En bilinen tezkire eseri, Feridüddin Attar'ın "Tezkiretü'l Evliya" başlıklı eseridir.
📌 Menakıbnamelerin edebi bir tür olup olmadığı sürekli tartışılagelmiştir. Müellif eserde edebi, süslü bir dil kullandıysa eser edebi bir metin olarak kabul edilmekte lakin salt didaktik bir dil kullandıysa bir edebi eser olarak kabul edilmemektedir.
📌 Menakıbnameler öncelikle sözlü edebiyatın ürünleridir. Bu anlatılar halk muhayyilesinin bir ürünüdür. Sözlü hikâyeler zamanla bazı yazıcılar tarafından kaleme alınmış ve ortaya bir menakıbname kültürü çıkmıştır.
📌 Fikriyat yazarlarından Prof. Dr. İsmail Güleç her hafta Vav Tv'de farklı konukların yer aldığı "Mürekkep Damlaları" programıyla edebiyatımızın güzelliklerini dile getirip bizlere hatırlatıyor.
📌 Dolu dolu geçen programın bu haftaki konuğu Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Taşğın idi. Menakıbnameler üzerine detaylıca konuşulan programda Prof. Dr. İsmail Güleç; "edebiyatımızda da menkıbe edebi bir metin midir değil midir sorusunu hala tartışırız. Bu başlı başına ciddi bir konudur. Menakıbı dile getiren müellif, bir takım söz sanatlarıyla metni süslemiş ise, konuşma dilinden bir üst dile çıktıysa biz bu metni edebi eser olarak kabul ediyoruz." diyerek konuya temas etmiştir.
Prof. Dr. Ahmet Taşğıl; "edebi bir metin matematiksel hesapların yapılamayacağı metinlerdir. Türk-İslam vadisine akan metinleri gönül metinleridir." diyerek meseleye farklı bir zaviyeden bakmıştır.
(x)Programın tamamını izlemek için tıklayınız
📌Menakıbnameler, *manzum ve *nesir olarak iki türlü kaleme alınmışlardır. Sözlü olarak başlayan bu kültürün XIII. asırda yazılmaya başlanmasıyla beraber yeni bir süreç başlamış, kaleme alınan menakıbnameler halk arasında yüksek sesle bir ders gibi okunur olmuştur.
📌 Bektaşi tarikatında kaleme alınan menakıbnamelere ise vilayetname adı verilmiştir. Aynı türün bir alt metni olan vilayetnameler sadece Bektaşilere hastır. Başka bir tarikatta yahut oluşumda vilayetname görmek mümkün değildir.
(x)Manzum:
Belli bir ölçü ve uyağa uyarak yazılan metin sanatı.
(x)Nesir:
Düzyazı metin sanatı.
📌Türk edebiyatı sözlü kültüre dayanmaktadır. Zamanla Müslüman olan Türkler de sözlü kültür geleneklerinden hemen vazgeçememişlerdir. İlmin yayılması ve halkın İslam ile alakalı bilgiler öğrenmek istemesi gibi sebeplerle birçok yeni edebi tür ortaya çıkmıştır. Menakıbnameler de bu türlerden biridir ve halkta karşılık bulmuşlardır.
📌 Menakıbnameler, zamanla unutulan güzel hasletleri hatırlamak vaaz ders alma, nasihat, davet maksadıyla okutulur. İnsanları anlatılan hikâyedeki insanlar gibi olmaya çağırır.
📌 Eserler aynı zamanda metinlerden herkes kendi payına düşeni alsın, hayatlarına uyarlasın diye ibret sebebiyle de okutulmuştur.
(X) Bilgi Notu:
Eskiden insanlar bulundukları şehre yeni gelen yahut bir yere çıkarak elindekileri okuyan insanlardan muhtelif konularda bilgi edinirlerdi.
📌 Bir dönem Müslümanlığı araştırıp öğrenmek isteyenlerin kaynaklarından biri de menkıbelerdi. Çünkü Efendimiz (sav)'in de belirttiği gibi "din nasihattir". (Müslim, İman,95)
📌 Âlimler, abidler ve zahidler asırlar boyunca nasihat, vaaz üzerinden insanları irşad etmişlerdir. Menakıbnameler de bir irşad biçimi olarak edebiyatımızda yerini almıştır.
(x) Zahid:
Hak dışında her şeyi terk etme yolunda olan derviş.
📌 Menakıbnameler dinin kendisine değil ahlaka yönlendiren metinlerdir. Bu husustan dolayı tarihin her döneminde menakıbnameler eleştiriye uğramıştır.
📌 Meselenin hikâyeleştirilmesi normal olarak görülmekle beraber içerisine eklenen bazı uç görüşler hakikat ile uyuşmamaktadır.