Türk lehçelerinde sonbahar
Türkler geçmişten günümüze kadar birbirinden kıymetli kadim coğrafyaları yurt edinmişledir. Fakat bazı sebeplerden dolayı yurtlarını bırakıp göç etmek zorunda kalmışlardır. Bu zorunluluktan dolayı farklı lehçeler ortaya çıksa da ortak pek çok sözcüğü bünyelerinde korumaya devam etmişlerdir. Buna, dört mevsimden biri olan "sonbahar"ı bir diğer adıyla "güz"ü örnek gösterebiliriz. İşte, Türk lehçelerinde sonbahar sözcüğünün karşılıkları...
ESKİ TÜRKÇE
Sonbahar - Küz
🔹 Eski Türkçe, günümüzde başta Türkiye Türkçesi olmak üzere pek çok lehçenin temelini oluşturmaktadır. Bu minvalde ilk Türkçeyi teşkil eden dönemde mevsim isimleri; yay, yaz, küz ve kış şeklindedir.
🔹 Küz kelimesi, Türkiye Türkçesinde de kullanıldığı anlamıyla "güz, yani sonbahar" demektir. Küz kelimesi, Eski Türkçe eserlerde yer almaktadır.
↪ /g/< /k/ değişimi gözlemlenmektedir.
AZERBAYCAN TÜRKÇESİ
Sonbahar - Payız
🔹 Oğuz grubunun en önemli temsilcilerinden Azerbaycan Türkçesi, Eski Türkçeye dair birçok kelimeyi bünyesinde barındırmaktadır.
🔹 Fakat mevsimler hususunda birtakım farklılıklar bulunur. Bunlardan biri de güz sözcüğüdür. Azerbaycan Türkçesinde bu kelimeyi payız ifadesi karşılamaktadır.
➡ Qeyd edək ki, bu tədris ilində şagirdlər üçün payız tətili ilə yanaşı, 5 gün qış tətili.
➡ Bu eğitim-öğretim yılında öğrencilerin sonbahar tatiline ek olarak 5 günlük kış tatilinin de olduğunu belirtelim.
Ortak değerlerimiz "vatan"
TÜRKMEN TÜRKÇESİ
Sonbahar - Güyz
🔹 Oğuz grubundan olan bir diğer lehçe ise Türkmen Türkçesidir. Bu lehçede Eski Türkçe unsurlar gözlemlenmektedir. Örneğin mevsimlerden biri olan güz, sonbahar sözcüğünü bu lehçede güyz kelimesi karşılar.
➡ Oğlan beyle diygeç, enesinin gözünin yaşı buldur-buldur akdi. Boyı uzan Buria hahn yüzün tutdı, güyz alması kibi al yanağın yırtdı, garga kimi gara saçın yoldı, "oğuİ-oğul!" diyip zarmladı.
➡ Oğlan böyle deyince annesinin gözünün yaşı buldur-buldur aktı. Boyu uzun Burla Hatun yüzünü tuttu, güz elması gibi yanağını yırttı, kargı gibi kara saçını yoldu, "oğul, oğul" deyip feryat figan etti, ağladı.
GAGAVUZ TÜRKÇESİ
Sonbahar - Güz
🔹 Oğuz yani güneybatı grubunun en az duyulan lehçesi olan Gagavuz Türkçesi hem Türkiye Türkçesi ile hem de Eski Türkçe ile ortak pek çok kelimeyi bünyesinde bulundurmaktadır.
🔹 Buna örnek olarak sonbahar sözcüğünü karşılayan güz kelimesini örnek gösterebiliriz.
➡ Boboçları güzün sayarlar.
➡ Tavukları güzün sayarlar.
(Gagavuz Türkçesi atasözü)
UYGUR TÜRKÇESİ
Sonbahar - Küz
🔹 Güneydoğu Türk lehçelerinden biri Uygur Türkçesidir. Bu lehçe, diğer gruplardaki ortak kelime özelliklerini taşımaktadır.
🔹 Örneğin sonbahar veya güz sözcüğünü bu lehçede küz kelimesi karşılamaktadır.
↪ Uygur Türkçesinde /g/< /k/ değişimi gözlemlenmektedir.
➡ Urumqi küz yamğuringi köp yoğdi.
➡ Urumçi'ye küz yağmuru çok yağdı.
