Türk lehçelerinde uzay
Geniş coğrafyalarda konuşulan Türk dilinin geçmişi oldukça eskidir. Bu nedenle dünyanın her yerinde kadim dilin izlerini görmek mümkün. Rastlanılan izlerden biri de uzay bilimine ait. Dört temel gruba ayrılan Türk lehçelerinde uzay kelimesinin evrilmiş halleriyle karşılaşmaktayız. İşte bu sözcükleri sizler için derledik...
ESKİ TÜRKÇE
Uzay - Gök
🔹 Eski Türkçe, Türk lehçelerinin şekillenmesinde önemli ve büyük bir rol oynamıştır. Bilhassa bu hususu bir örnek üzerinden anlatalım.
🔹 Uzay kelimesini inceleyelim. Bu sözcük uza- fiiline, g(Ay) ekinin getirilmesiyle türetilmiştir. İlk Türkçe dönemi olarak Orhun Abideleri'nin ortaya koyulduğu dönemde bu sözcük, gök ifadesiyle karşılık bulur.
➡ "Üze kök tengri, asra yağız yer kılıntukda, ekin ara kişi oğlı kılınmış."
➡ Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insanoğlu yaratılmış.
Orhun Abideleri (Yazıtları)
AZERBAYCAN TÜRKÇESİ
Uzay - Alem
🔹 Oğuz grubuna mensup Azerbaycan lehçesi, Türkiye Türkçesi'ne yakınlığı ile bilinmektedir. Aynı zamanda Azerbaycan coğrafi olarak da Türkiye'ye oldukça yakın bir konumdadır.
🔹 Azerbaycan Türkçesi'nde uzay sözcüğünü, "alem, kozmos ve uzaq" kelimeleri karşılar.
➡ "Bu günlerde gündemde olan kosmos bu günlerde böyük maraq mövzusuna çevrilib."
➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu.
TÜRKMEN TÜRKÇESİ
Uzay - Kosmos
🔹 Azerbaycan lehçesinden sonra Türkiye Türkçesi'ne en yakın lehçe, Türkmen Türkçesi'dir. Güneyimizde yer alan Türkmenistan topraklarından ise ülkemize çok sayıda Türkmen gelmektedir.
🔹 Bu lehçede uzay kelimesi, "kosmos ve item" ifadeleri ile karşılık bulmaktadır.
➡ "Şu günler gün tertibinde durıan giňişlik, şu günler uly gyzyklanma döretdi."
➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu.
ÖZBEK TÜRKÇESİ
Uzay - Fazo
🔹 Uygur ve Özbek Türkçelerini içinde barındıran Karluk grubu, Türk dilinin orta dönemini temsil etmesi bakımından oldukça önemlidir.
🔹 Özbek Türkçesinde uzay sözcüğünü, "fazo, koinot, kozmos" ifadeleri karşılamaktadır.
➡ "Ayni kunlarda kun tartibida bo'lgan fazo, bugungi kunlarda katta qiziqish uyg'otadigan masalaga aylandi."
➡ Bu aralar gündemde olan uzay, şu sıralar oldukça merak konusu oldu.
UYGUR TÜRKÇESİ
Uzay - Alem
🔹 Karluk grubunda, Özbek Türkçesinden sonra yer alan Uygur Türkçesi de vardır. Günümüzde çok geniş bir alanda konuşulan bu lehçede uzay sözcüğünü, "alem, kosmos ve kainat" kelimeleri karşılar.
➡ Hazirḳi ilim - pen tereḳḳiy ḳilip avazdin tėz üçidigan ayruplan, rakėta, alem kėmisi barliḳḳa kelgen zamanda, biz u rivayetlerde ėytilġan sözlerni ḳedimki kişilerniñ ilmiy fantaziysi idi dep çüşensek bolidu.
➡ Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle sesten daha hızlı uçabilen uçak, füze, uzay gemisinin keşfedildiği zamanda, biz o rivâyetlerde bahsedilen kelimeleri eski insanların kurgusu olarak değerlendirebiliriz.
