Türkçenin en zengin sözlüğü Mukaddimetü'l-edeb'te yer alan kavramlar
Tarihin her döneminde insanlar, dil öğrenmek için sözlüklere başvurdu. Bu eserlerden biri de 12. yüzyılda yazılan Mukaddimetü'l-edeb'ti. Binlerce kelimeyi barındıran eser, Türkçenin en zengin sözlüklerinden biriydi. Divanü Lügati't Türk'ünden sonra gelen en önemli sözlükte, Türkçede artık kullanılmayan nadir kelimeler mevcuttu. Sizler için hazine değerindeki Mukaddimetü'l-edeb'te yer alan kavramları derledik.
Dutunmak: Sabır
könglinge kemişdi anıng Tangrı dutunmaknı
📌 Mukaddimetü'l-edeb, tefsir, hadis, tefsir, kelâm, dil ve edebiyat âlimi Zemahşerî'nin Arapça öğrenmek isteyen Hârizmşahlar Devleti Hükümdarı için kaleme aldığı Arapça kelimelerle kısa cümlelerden oluşan bir sözlüktür. Bu pratik sözlük, isimler, fiiller, harfler, isim çekimi ve fiil çekimi olmak üzere beş bölüme ayrılır.
Yıgaksız: Helal
Halal kıldı haramnı, yıgaksız kıldı yıgaklunı
📌 Eserin yazılma sürecini yazar Zemahşeri bu eserın ön sözünde şöyle anlattı: "Harizmşah Atsız bana mübarek emriyle, ki daha da yücelsin, kendisinin zengin saray kütüphanesi için dil öğrenimiğle ilgili bir nüsha yazmamı emretti. Ben de onun bu emrine uyarak bu kitabı ona ithaf ettim. Ben bu kitabın bütün kalplerde büyük hevesle kabul görmesini ve tüm memleketlerde ve taraflarda yayılarak Atsız'ın yüce adının her zaman, her yerde ve tüm dillerde zikir edilmesini maksat edindim."
İktülegen: Rab
Kodmadı seni iktülegeni üleşü saldı anlar üze malnı
📌 Sözlükte isimler, konularına göre sıralanır. Bu bölüm, eserin dörtte birini oluşturacak yoğunluktadır. Eserin asıl üzerinde durduğu konu fiillerdir. Bu bölümde fiiller Arapça fiil kalıpları olan bablara bölünür, her babda da fiiller, yapısına ve Arapça alfabetik sıraya göre dizilmiş ve mastarları da verilmiştir.
Kulluk töresi: Din
süzük kıldı Tangrıga kulluk töresin
📌 İsimler bölümü şu konulardaki kelimeleri içerir: Zaman kavramları, gökyüzü, yeryüzü, madenler, yollar ve yolculuklar, su ve sularda yaşayan varlıklar, bitkiler, çiçekler, tarım, meyve ve sebzeler, yerleşim birimleri, canlı varlıklar ve çeşitli soyut kavramlar, dinî terimler, zanaatlar, meslekler ve bunlarla ilgili aletler, eczahane ve bakkaliye nesneleri, yemekler, giyim kuşam, sayılar, at ve silâhlar, evcil ve yabani hayvanlar, kuşlar, renk isimleri.
Okug: Dua
amin tedi anıng okugınga
📌 Mukaddimetü'l-edeb, Kahmud Kaşgarlı'nın Divanü lügati't-türk eserinden sonra bünyesinde en çok eski Türkçe sözcükleri barındıran ikinci dil hazinesidir.
