Kalemin izdüşümü: Hüsnü hat
Hat, tarihi çok eskilere giden kadim bir sanattır. Zaman içinde gelişen bu sanat, Osmanlı döneminde zirve noktasına ulaşır. Kur'an-ı Kerim'i en güzel biçimde yazmayı amaç edinen hüsnü hat sanatı, günümüzde de yaşayan bir değer olarak varlığını sürdürür.
Geleneksel sanatlarımızdan biri olan hat, yaşayan değerlerimizden biridir. Günümüzde sadece hattatların desteğiyle devam etmez. Örneğin, bir camiye gittiğimizde, tarihi yapıların girişindeki kitabelerde, mezarlıklarda karşımıza çıkar.
🔶 Hat kelimesi, sözlükte yol anlamına gelir ve terim olarak "Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalarak güzel bir şekilde yazma sanatı (hüsnü hat)" anlamında kullanılır. Hat sanatının malzemeleri makas, yazı takımı, aharlı kağıt, mürekkep, kalemtraş, kalemdan, hokka, mühre ve likadır.
Lika: Mürekkep hokkalarının dibine konan ham ipektir.
Hokka: İçine mürekkep, boya, macun gibi ürünler konan küçük yuvarlak bir malzemedir. Arapça bir kelime olan hokka, küçük kutu anlamına gelir.
Mühre: Aharlatılan kağıtları, parlatmak için kullanılan aletin adıdır.
Kalemdan: Hattatların kalemlerini ve kalemtraşlarını koydukları kalemlik.
Ahar: Hat, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kâğıt üzerine sürülen koruyucu tabakaya denir.Nişasta, şap ve yumurta akı maddelerinden yapılır.
🔶 Hat sanatı, Kur'an-ı Kerim'in yazılabilecek en güzel bir biçimde yazılmasıdır. Tezhibi ise bezemelerin en güzelinin yapılması gayreti ile doğmuştur ve bu sanat asırlarca gelişerek devam etmiştir. Dolayısıyla hattatlık mesleğine girenlerin en büyük arzusu da Kur'an-ı en güzel şekilde yazabilmektir.
Tezhip nedir?
Türk süsleme sanatlarından biridir. Altınla, yaldızla süsleme anlamlarına gelir. Genellikle Kur'an-ı Kerim süslemede kullanılır.
VAV TV'de yayınlanan Mürekkep Damlaları isimli programa katılan Prof. Uğur Derman hat sanatının doğuşu ve gelişimi hakkında şunları aktarır:
"Hüsnü hat, Arap asıllı harflere dayanır. Bu harfler de milada yakın zamanlarda Suriye ve Ürdün'de yaşayan Nabat kavminin kullandığı Nabati denilen yazıya dayanır. Bu yazının örneklerinden günümüze gelmiştir. O kadar basit şekillerin böyle bir sanat oluşturabileceğini düşünemezsiniz. Hat sanatına değeri İslam'ın feyzi kazandırmış desem mübalağa etmem. Hz. Peygamber(SAV) döneminden birkaç asır geçtikten sonra yavaş yavaş bu hat, hüsnü hat olur. Emeviler devrinde görülür. Emeviler'den sonra Abbasiler devri için hattın asıl doğum yeri desem doğru olur. Büyük Selçuklular sonra Anadolu Selçukluları, Anadolu Beylikleri vs."
Son Abbasi halifesi Müstasım'ın kölesi olduğu söylenen Yakut el- Müsta'sımî hakkında da bilgi veren Prof. Uğur Derman, Yakut el- Müsta'sımî'nin muhakkak, sülüs, nesih, reyhani, tevki, rika gibi yazıları kullanarak, yazılara son şekli veren kişi olduğunu ifade eder.
Yakut el-Müsta'sımî kimdir?
Aklâm-ı Sitte'nin klasik ölçülerini belirleyerek hat sanatına çok önemli yenilikler getiren bir hattattır. Aklâm-ı Sitte, Yakut el- Müsta'sımî 'nin oluşturduğu muhakkak, sülüs, nesih, reyhani, tevki ve rika yazı tarzlarıdır.
Aklâm-ı Sitte, Yakut el- Müsta'sımî 'nin oluşturduğu yazı tarzları demiştik. Gelin şimdi bu yazı tarzlarını yakından tanıyalım.
➖ Sülüs Hat: Sülüsün üçte bir manasına gelir. Sülüsle yazılan harfler asıl harfe göre üçte ikisi düz, üçte biri yuvarlak biçimde yazılır. Genellikle kervansaray, cami, mezar taşı kitabelerinde sülüs hattı yaygın olarak kullanılır.
➖ Muhakkak Hat: Sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen addır.
➖ Nesih Hat: Sözlükte ortadan kaldırmak anlamına gelir. Kufi hattının hükmünü kaldırdığı için bu ismi alır. Sülüs hattının küçük yazılışı olmakla birlikte genellikle Kur'an mushafları nesih hat ile yazılır.
📌Kufi Hat nedir?
Bütün harfleri köşeli olan dik, sert ve köşeli bir yazı türüdür. İslam hat sanatında en eski yazı türü olarak kabul görür.
➖ Rika Hat: Ziyadesiyle Osmanlı tarafından kullanılan rika hat, tevki hattının kurallarına bağlı sülüs şeklinde yazılan bir hattır. Seri bir şekilde yazılabildiği için Kur'an sonlarındaki dualarda, icazetnamelerde kullanılmıştır.
➖ Reyhani Hat: Reyhani ismini, reyhani çiçeğine benzediği için aldığı rivayet edilmektedir. Muhakkak hat ile yazılmış hattın küçültülmüş şeklidir. Kur'an-ı Kerim'in yazılmasında kullanılmıştır.
➖ Tevki Hat: Sülüs hattan daha küçük ve özensiz yazılır. En önemli özelliği birleşmeyen harflerin birbiriyle bağlanabilmesidir. Örneğin, halife ve vezirlerin mektuplarının tevki hat ile yazıldığı kaynaklarda geçmiştir.
Nusret Çolpan'ın minyatürlerinde İstanbul
