Medeniyetimizde sabrın en güzel eseri katı' sanatı
Günümüzde en az bilinen süsleme sanatlarından biri olan kat'ının ortaya çıkışı Uygurlara kadar uzanmaktaydı. 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı'da büyük rağbet görmüş ve sarayda mukatta eserler veren sanatçılar yetişmişti. Kat'ı, imparatorluk topraklarına gelen Avrupalı seyyahlara dahi kendisini hayran bıraktı. İşte medeniyetimizin en eski ve sabır gerektiren sanatlarından biri; kat'ıya dair detaylar…
Kat'ı sanatı nedir?
📌Türklerin sanatın her dalındaki hünerlerini müstesna eserleriyle ortaya koydukları ve bunları günümüze kadar ulaştırdıkları bilinen bir gerçektir.
📌Lugattaki karşılığı 'kesmek' olan kat'ı, kağıt veya deri üzerine çizilmiş yazı veya tezyini motifin özel bir keski ile oyularak başka bir zemin üzerine, nişasta ve su ile yapılan 'muhallebi' adıyla bilinen özel bir yapıştırıcı ile yapıştırılması işlemidir.
Kat'ı sanatının özellikleri
📌Bu işlerle uğraşanlara 'efşanbür' veya 'katta' adı verilir.
📌Eski devirlerde 'katı, katıa, kaatı, katığ' olarak ifade edilen kağıt oymacılığının en doğru yazılış şekli katı'dır.
📌Kağıt oyma işi yapılırken eskilerin kullandıkları 'kalemtraş' veya 'nevregen' yerine halihazırda 'kretuar' olarak adlandırılan yeni keskilerden ve küçük kıvrık uçlu tırnak makasından yararlanılır.
📌Origami, trigami, ebrulu ve aherli renkli kağıtlar oyulmak için kullanılan malzemeler arasındadır.
📌İnce bir işçilik ve her anında sabır gerektirdiği için meşakkatli bir sanattır.
Bu sanatın çok köklü tarihi vardı. Araştırmacılar kâğıt ve deri oymacılığının iki binyıl kadar önce bir halk sanatı olarak Çin'de doğduğunu ileri sürdü.
📌İslamiyet'ten önce bulundukları coğrafyalarda Türkler kültürel birikimlerini oluşturdular ve İslamiyet'ten sonra ise Uzak Doğu etkilerini; İran, Arap ve Bizans etkileriyle sentezleyerek Osmalı kültürü Çatısı altında Avrupa'ya kadar yaydılar. Türk katı' sanatı da bu uzun kültürel tarihi seyrin içinde Türk süsleme sanatları içinde yerini aldı.
📌Uygurlar tarafından günümüze ulaşan sanat İslam dünyasına Orta kanalıyla geçtiğini göstermekteydi. İlk örneklerine Timurlular ve Akkoyunlular döneminde rastlanan kağıt oymacılığı Osmanlı'da gelişim gösterdi.
📌16. yüzyıldan itibaren Osmanlı'da büyük rağbet görmeye başlayan kat'ı sanatı ve sanatkarları hakkında az da olsa tezkirelerde bilgiler bulunmaktadır.
15. yüzyılın sonları
📌Aşık Çelebi Meşâirü'ş-şuarâ'da, Fatih döneminin sonlarında kat'ı sanatında ün yapmış Efşancı (Oymacı) Mehmed'i büyük bir üstad olduğundan bahsetti.
📌Efşancı Mehmed'in günümüze ulaşmış imzalı kâğıt oyma yazı, çiçek ya da bahçe çalışması bilinmemektedir. Ona ait kat'ı levhalar devlet erkanı tarafından ödüllendirildi.
Resim sanatına dair 20 ilginç bilgi🎨
16. yüzyıl
📌Osmanlı döneminde bu sanat en parlak dönemini Kanuni zamanında yaşadı. Günümüze kadar gelen eser bolluğundan ve verilen bilgilerden anlaşıyor ki saray ve çevresinde kağıt oymacılığı tam anlamıyla bir sanat dalıydı.
📌Eserleri günümüze kadar ulaşan Mehmed b. Gazanfer dönemin önemli sanatkârlarından biriydi. Hatla oyma olarak hazırladığı iki eseri Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer almakta.
📌Kanuni Sultan Süleyman dönemindeki sanatkarlardan en önemlilerinden biri olan Benli Ali Çelebi'ye ait nesta'lik oyma gazel ve rubailerin yer aldığı bir mecmua ile oyma hatla yazılmış bir 40 Hadis Kitabı Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ndedir. Aynı sanatçının nesih kağıt oyma Arapça bir dua kitabı vardı.
📌16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Bursalı Fahri olarak tanınan ünlü katı' ustası II. Selim, III. Murat ve I. Ahmet dönemlerinde eserler verdi. Bursalı Fahri'nin eserlerinden bazı örnekler günümüze kadar ulaştı.
