Arama
Orta Asya’dan Balkanlar'a uzanan kültürel miras: Halı dokumacılığı ve motifleri
Tarih boyunca halı ve kilim dokumacılığı denildiğinde akla ilk olarak Türkler gelir. Göçebe hayatın bir parçası olan hayvancılıkla beraber gelişen dokumacılıkla Türkler, halı ve kilim alanında nadide eserler vermiş, yeni göç yolları ve fetihler neticesinde bu el sanatları Anadolu'ya ardından Balkanlar'a kadar taşınmıştır. Tarihe kök salmış kültürel mirasımız dokumacılıkta kullanılan renkler kadar elbette motifler de ön plana çıkar. Bunlar rastgele dokunulan motifler olmayıp her biri bir anlam taşır. Tarihe dayanan bu motiflerin anlamına gelin beraber bakalım…
Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Halılar
💠 Halı ve kilimlerin yanında Türkler; çeşitli kumaş, örgü, yastık, çuval, cicim ve sumaklar üretiyordu. Zamanla zanaata dönüşen bu el sanatları kültürel ögeler olarak baş köşede yerini alıyordu.
💠 Selçuklu ve Osmanlı devletleriyle beraber halı ve kilimler yünün yanında keten, pamuk ve ipek ipliklerle de dokunmaya başlandı. Dört bin yıllık tarihi olan halı ve kilimler Osmanlı döneminde zirve noktasına çıktı.
💠 M.Ö 400'lü yıllardan günümüze gelen Pazırık halısından Osmanlı saraylarını süsleyen Hereke halılarına kadar işlenen motifler, Türk yaşayış ve kültürüne dair önemli ipucular barındırır. Hatta halıların düğüm sayısı, kullanılan renk ve motifler, yatay veya dikey dokuma stilinden halının hangi bölge, yöre, oba hatta aşirete ait olduğu anlaşılırdı.
💠 Kültürümüzün parmak izlerinden olan halılar, sevdiğine kavuşamayan genç kızlardan, oğlunu savaşta kaybeden kadınlara kadar çeşitli hikâyeleri içlerinde barındırır. Duyguları ifade etmenin başka bir çeşidi olan motifler halılara büyük bir sabırla ince ince dokunurdu.
Halı ve Kilim Motifleri ve Anlamları
💠 Varlığı nesillerden nesillere aktarılan desen ve motifler, göçebe yaşam tarzına ait birçok hikaye ve inancın sembolleştirilmiş halidir. Hemen hemen tüm Türk dünyasında ortak kabul edilen motifler arasından en tanınmışları; akrep, bereket, su yolu, bukağı, sandık, kuş, koçboynuzu, yılan hayat ağacı, insan, el, parmak, tarak ve göz motifleridir.
Akrep Motifi
💠 Türklerde akrep, öldürücü olması sebebiyle kötü niyet, kavga ve şeytani ruhu temsil eder. Bu yüzden dokumacı korktuğu her ne ise ondan sakınmak, zarar verici unsurları uzaklaştırmak ve ondan korunmak amacıyla halı ve kilimlerde akrep motifini kullanırdı.
Bereket Motifi
💠 Türk halı ve kilim tarihinin en belirgin motiflerinden olan bereket motifi geniş anlamda olup üç ayrı grupta değerlendirilir.
➡İlk grupta; dut, karpuz, kavun, nar, incir gibi meyveler veya koç, boğa, geyik, balık gibi hayvanlar yer alıyorsa motiflerin tam ortasındaki bereket deseni aileyi ve sonsuz mutluluğu temsil eder.
➡ İkinci grupta ise ağaç, çiçek ve yaprak motiflerinin birleşiminden oluşan desende bereket motifi bolluğu ve uğuru temsil eder.
➡ Bereket motiflerinin üçüncü grubunda ise cansız varlıklardan; kaya, su ve dağların olduğu bir hikaye yer alır. Bu hikaye evreni, doğayı ve insanoğlunu temsil eder. Doğum ve ölümle yaşam döngüsünü ve yeniden bereket olacağını anlatır.
Su Yolu Sembolü
💠 Anadolu'da halı ve kilimlerde çok sık rastlanan motiflerden olan su yolu; hayatı, canlılığı, bolluğu, yeniden doğuşu ve sağlığı temsil eder. Hayatımızda çok önemli olan su aynı zamanda saflığı, erdemi ve bilge olmayı simgeler.
Bukağı Motifi
💠 Eski Türkçede "bukagu" günümüz Türkçesinde ise "bukağı" olarak geçen sözcük, atların kaçmalarını ve kaybolmalarını engellemek adına ön ayaklarına takılan demir zincire verilen addır.
💠 Türk halı ve kilim dokumalarında sıklıkla rastlanılan bukağı, ailenin devamlılığını ve birbirini seven aşıkların da birliğini temsil eder. Günümüzde nişan merasimlerinde yüzüklerin kırmızı bir kurdele ile bağlanması da buna güzel bir örnektir.