Unutulmaya yüz tutmuş dokuma: Tamzara
Karadeniz'in gözde şehirlerinden biri olan Giresun'da üretilen Tamzara dokuması, 200 yıllık bir geçmişe sahiptir. Üretilmeye başladığı dönemde farklı ülkelere gönderilerek ticari değeri olan ürün, zamanla önemini yitirir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla yeniden hayat bulan Tamzara dokuması, coğrafi işaret ile tescillenir. Sizin için Tamzara dokumasının özelliklerini ve üretim aşamalarını araştırdık.
TAMZARA DOKUMASININ TARİHİ
🔸 18. yüzyılda Hacı Kasım Efendi isimli bir zat, İran Tebriz'den gelerek Tamzara Mahallesi'ne yerleşir. Burada yerli Müslüman bir hanım ile evlenen Kasım Efendi, dokuma işiyle meşguldür. İlk olarak bu güzel zanaati eşine öğretir.
🔸 Bölgedeki marangozlar, Kasım Efendi'nin kullandığı dokuma tezgahını örnek alarak tezgah üretimine başlar. Böylece giderek yaygınlaşan dokumacılık, yörenin adını alarak Tamzara dokuması haline gelir.
🔸 Dokuma, sadece Tamzara Mahallesi ile sınırlı kalmayarak Şebinkarahisar'ın diğer köy ve mahallelerinde de üretim yapılmaya başlar. Ortaya çıktığı dönemde Tamzara dokuması, kervan yollarıyla Akdeniz, Mısır ve Suriye'ye kadar gönderilen ticari bir değerdir.
🔸 Yıllar içerisinde önemini yitirerek unutulmaya yüz tutan Tamzara dokuması, 1937'de imzalanan kararname ile bir kooperatifin kurulması ile yeniden hayat bulur. Fakat o dönemlerde yaşanan deprem ve yangınlar nedeniyle kooperatifin ömrü kısa olur.
🔸 Tarihler 2020 yılını gösterdiğinde devletin desteği ile gerçekleşen çalışmalar sonucu Şebinkarahisarlı hanımlar dokuma işinin tekrar harekete geçmesini sağlar. İlk önce belediye öncülüğünde eğitim alan hanımlar, bir kooperatif kurmaya karar verir. Böylece Tamzara dokuması, Şebinkarahisarlı kadınların el emeği ile tezgahlarda yerini alır ve yörenin simge ürünlerinden olur.
TAMZARA DOKUMASININ ÖZELLİKLERİ
🔸 Dokuma tezgahlarında tamamen pamuk ipliğinden üretilen Tamzara dokumasının deseni, 2019 yılında coğrafi işaret alarak tescillenir. Kışın sıcak, yazın serin tutması nedeniyle oldukça sağlıklı olan dokuma, turistik bir değer taşır.
🔸 El emeği ürünler geçmişte sofra bezi, peştamal, başörtüsü, hamam bürüklüğü, önlük, mendil, çarşaf olarak kullanılır. Günümüzde ise geliştirilerek elbise, gömlek, kravat, şal, fular, masa örtüsü, perde, hediyelik tekstil ürünleri olarak da üretim yapılır.
TAMZARA'NIN DOKUMA AŞAMALARI
🔸 İlk olarak makineler yardımı ile dokunacak kumaşın uzunluğunu oluşturan uzunlamasına ipler olan çözgüler hazırlanır. Ardından bu ipler tek tek gücü teli taharı denilen ortasında çözgü ipliğinin geçirilmesi için gözü olan bir kordondan geçirilir. Bu uygulamaya çözgü işlemi de denilir.
🔸 Gücü teli taharından sonraki aşama Tarak taharıdır. Burada tek tek sıralanan iplikler, oluşturulacak desene göre tarak dişlerinden geçirilir. Amaç, dokuma yapan kişinin dikkatinin dağılmasını önleyerek yanlış dokumanın önüne geçmektir. Yanlış yapılan desen, kumaşın deforme olmasına neden olduğu için bu aşamalar oldukça önemlidir.
(X) 📌Tahar nedir?
Tahar ya da taharlama işlemi, çözgü ipliklerinin belirli kurala göre, gücü gözlerinden ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemine verilen addır. Örgü raporundaki aynı hareketi yapan çözgü ipliklerinin bir çerçevede toplanması işlemi olan tahar, belirli bir plana göre yapılır. Tahar planı ile desen birimine göre hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiği belirlenir.
🔸 Tamzara dokumasında kullanılan tarak taharının en önemli özelliği dişlerinin oldukça ince olmasıdır. Bu nedenle oldukça titiz ve dikkatli bir şekilde yapılması gerekir. Asırlık dokuma, oldukça büyük bir emeğin ürünüdür.
🔸 Bütün bu aşamaların ardından dokuma tezgahının başında dokuma işlemi gerçekleştirilir. Ürünler, dokuma tezgahının unsurları olan pedal, kamçı ve tefenin koordineli bir şekilde kullanılması ile hazırlanır. Dokuma tezgahına vurulan son tefeden sonra tezgahtan çıkarılan ürünün püskülleri çeşitli modellerde bağlanır. Böylece Tamzara dokuması hazır hale gelir.
(X) Tefe nedir?
Dokuma makinesinde gücülerle kumaş oluşum çizgisi arasında konumlanan ve dokuma sırasında üzerinde taşıdığı tarakla beraber salınım hareketi yapan elemandır. Dokunan sıraların art arda gelerek yerini almasını yani kumaş oluşum çizgisine taşınması sağlar.
