10 soruda Müslüman bilim adamı Harizmi
Matematik tarihinin unutamayacağı Harizmi, aynı zamanda gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Müslüman bilim adamıdır. Aritmetik ve cebirin kurucusu denecek kadar ilim tarihinde iz bırakan Harizmi, cebirle ilgili ilk eseri yazmıştır. Sıfırı bularak matematikte çığır açan Harizmi kimdir? Hayatına ve eserlerine dair en çarpıcı 10 soru ve cevabı sizler için derledik.
📌Harizmi ya da tam adıyla Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış müslüman bilim adamıdır. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. Harezmi, Harzem Türküdür ve Müslüman'dır. 850 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir.
📌Hârizmî'nin tarihteki şöhretinin aksine hayatı hakkında bilinenler son derece azdır. Tabakat kitapları onunla ilgili çok kısa bilgi verir; tarih ve coğrafya eserlerinde ise ancak dolaylı bazı atıflar bulunmaktadır. Mevcut bilgilere göre Hârizmî Bağdat'ta yaşamış ve Me'mûn döneminde (813-833), aynı zamanda önemli üyelerinden biri olduğu Beytülhikme'nin kütüphanesinde görev yapmıştır. Onun günümüze intikal eden eserlerini bu dönemde kaleme alıp Halife Me'mûn'a sunduğu görülür.
➡Kaynakların üzerinde durduğu bir diğer husus da dini görüşüdür. Toomer, el-Harezmi'nin dini görüşü ile ilgili şöyle yazmaktadır: El-Tabari tarafından kendisine verilen bir başka sıfat olan "al-Majūsī", onun eski Zerdüşt dinine bağlı olduğuna işaret etmektedir. O zamanlarda İranlı bir insan için gerçek olaması çok muhtemel olan bu görüşün aksine, Harezmi'nin Cebir adlı eserinde yazdığı dindar önsöz sebebiyle onun aslında Sünni bir Müslüman olduğunu göstermektedir.
📌Harizmi'nin yaşadığı çağ, ilim tarihi açıdan incelendiğinde, dünya üzerinde beş rönesans başlangıcı görülecektir. Bunlar içerisinde en önemlisi İslâm aleminde görülen Bağdat'taki rönesans hareketidir. Bu ise Halife Me'mun ve Harizmi zamanına rastlamaktadır. Bu rönesans hareketinden en mühim rol Harizmi'ye aittir.
📌Cebiri bağımsız bir disiplin olarak öğreten, "indirgeme" ve "dengeleme" (denklemin farklı taraflarındaki benzer terimlerin aynı tarafa alınarak sadeleştirilmesi) yöntemlerini tanıtan ilk kişi olduğu için, Harezmi cebrin atası ya da kurucusu olarak tanımlanmıştır. Cebir alanındaki çalışmaları, 16. yüzyıla kadar Avrupa üniversitelerinde temel matematik ders kitabı olarak kullanılmıştır.
Batlamyus'un "Coğrafya" isimli yapıtını gözden geçirerek düzenlemiş, astronomi ve astroloji alanında çalışmalar yapmıştır. Bazı kelimeler el-Harezmī'nin matematiğe olan katkılarının önemini yansıtır. "Cebir" kelimesi ikinci dereceden denklemleri çözmek için kullandığı iki işlemden biri olan el-cebirden türemiştir.
📌Beyt'ül Hikmet'de göreve başlayan Harizmi, Bağdat'ta inceleme ve araştırma yapabilmek için gerekli bütün maddi ve manevi imkanlara kavuşmuştur. Burada hayata ait bütün endişelerden uzak olarak matematik ve astronomi ile ilgili araştırmalarına başlar.
Bütün ihtiyaçları Halife tarafından karşılanan Harezmi, Bağdat'ta ve seyahatlerinde matematik, astronomi ve coğrafya alanında kıymetli araştırmalar yaptı.
70 tane bilim adamıyla birlikte çalışarak 830 yılında bir dünya haritası çizmiştir. Dünyanın çevresini ve hacmini hesaplama çalışmalarında yer almıştır. Güneş saatleri, usturlaplar ve saatler üzerine yazılmış eserleri de vardır.
