Akıl ve zeka farkı hakkında İslam alimlerinin görüşleri
İnsanı diğer varlıklardan ayıran temel vasıf ve dinin ilk şartı, akıldır. Akıl, imandan sonra en büyük nimet olarak kabul edilir. Çünkü Allah'a (CC) kulluğun en önemli vasıtası ve O'na (CC) şükretmenin en önemli vesilesidir. Akıl, vahiyle beslendiği müddetçe gerçek manada görevini yerine getirmiş olur. Peki, akıl ve zeka arasında ne gibi farklar vardır? İslam alimleri bu konuda hangi görüşleri ileri sürmüşlerdir?
Kur'an-ı Kerim'de akıl kavramı
🔸 Kur'an-ı Kerim'e göre insanı insan yapan ve ilahi emirler karşısında insanın yükümlülük ve sorumluluk altına girmesini sağlayan şey akıldır.
🔸 Kur'an'da akıl kelimesi biri geçmiş diğerleri geniş zaman kipinde olmak üzere kırk dokuz yerde fiil şeklinde geçer. Bu ayetlerde genellikle "akletme'nin yani aklı kullanarak doğru düşünmenin önemi üzerinde durulur. Kur'an terminolojisinde akıl "bilgi edinmeye yarayan bir güç" ve "bu güç ile elde edilen bilgi" seklinde tarif edilmiştir.
Sözlükte akıl ve zekanın anlamı nedir?
🔸 Akıl sözlükte; iyiyi kötüden, faydayı zarardan ayırt edebilme kuvveti; bilinç, idrak kabiliyeti; zeka, hafıza ve tefekkür yeteneği olarak tanımlanır.
🔸 Zeka ise parlak ateş, parlaklık ve keskinlik anlamlarına gelir. Aklın ileri derecede işlerliğine ve aktivitesine, kuvvetli hafıza gücüne zeka denir. Zeki insan dendiğinde iyi düşünen, aklını iyi çalıştıran, aklı kuvvetli olan, derinliğine akıl erdiren, basiret ve feraset sahibi, düşünceli, ince kavrayışlı, idrakli ve sağlıklı muhakeme gücüne sahip kimseler kastedilir.
🔸 İslam düşüncesinde akıl ile ilgili müstakil eser veren, aklın mahiyet ve fonksiyonlarını müstakil bir risâlede ele alarak yorumlayan ilk İslam filozofu Kindi'dir.
🔸 Kindi aklı "varlığın hakikatlerini kavrayan basit bir cevher" Kindi ile muasır (aynı yüzyıl içinde yer alan) olan *Haris el-Muhâsibî ise Allah'ı bilmenin etkin bir unsuru ve kulluk görevinin gerçekleştirilmesinin temel faktörü olarak görür.
*İlk sûfîlerden, hadis, kelâm ve tefsir âlimi.
🔸 *Ebu'l-Huzeyl Allaf aklı, "insanın varlıklar arasındaki farkı ayırmasını sağlayan zaruri bilgi" veya "bilgi elde etme gücü" yahut "duyu" şeklinde tanımlar. Sonuç itibariyle İslam düşüncesinde genellikle iyiyi ve kötüyü ayırt etme kabiliyeti, sıfatı veya hissi olarak tanımlanmıştır.
*Basra ekolünün kurucusu Mu'tezilî âlim.
Şifre kırma geleneğinin mucidi El-Kindî ve kriptografi teknikleri
🔸 Farabi, İbn Sina, İbn Bâcce ve İbn Rüşd gibi İslam âlimleri, eserlerinde genellikle aklın mertebelerini farklı biçimde yorumlamışlardır.
🔸 *Ebû Şekûr es-Sâlimî de aklın yasaklardan kaçınma, faydalı ve zararlı şeyleri ayırt edebilme, dostunu ve düşmanını tanıma anlamına geldiğini belirtir.
*Mâverâünnehir bölgesi Mâtürîdî-Hanefî âlimlerinden.
İslam dünyasının batı ucunda yetişen ilk Müslüman filozofu: İbn Bacce
🔸 İslam alimleri arasında akıl kavramını muhtelif eserlerinde bütün boyutlarıyla inceleyen Farabi'dir. Farabi, insan aklı ile faal akıl arasındaki ilişkiyi de güneşle göz arasındaki ilişkiye benzetir.
🔸 Buna göre güneş, ışığını gönderip çevreyi aydınlatmadıkça çevrede olup bitenler algılanamadığı gibi, faal akıl da feyzini göndermedikçe insan hiçbir bilgiyi idrak edemez.
