İmam-ı Gazali kimdir? Gazali'nin ilmi çalışmaları...

Gazali'yi anlamak, İslam'ı anlamak demekti. Tasavvufun sadece kitaplardan öğrenilecek bir ilim olmadığının farkına varan Gazali, tasavvufun öngördüğü manevi tecrübeyi bizzat yaşamak için dünyevi bağlardan kurtulup nefsin isteklerinin önüne geçerek tüm kalbiyle ahirete yönelmesi gerektiği sonucuna varan ve filozoflara yönelttiği eleştirilerle bilinen İslam düşünürü olarak tanındı. Fakir ve salih bir zat olan, alimlerin sohbetlerinden uzak durmayan, elinden geldiği kadar yardım ve iyilik eden babasının vefatından sonra Gazali ve kardeşi, medresede ilim öğrenerek İslam dünyasına ışık tuttu. İmam Gazali'nin dilinden 'Müslümanca Bir Hayat' İlk ilmi eğitimini Tus'ta alan İmam-ı Gazali, daha sonra Cürcan'a ilim tahsil etmek için giderek İmam Ebu Nasr İsmaili'den bir müddet ders aldı ve tekrar memleketi Tus'a döndü. Memleketinde üç yıl kalan Gazali, tahsiline devam etmek için o zamanın büyük bir ilim ve kültür merkezi olan Nişabur'a giderek, zamanının büyük alimlerinden İmam-ül-Harameyn Ebü'l-Meali el-Cüveyni'nin talebesi oldu. Kelam ve ahlak âlimi İmam-ı Gazali İran'ın Tus şehrinin Gazal kasabasında, 1058 yılında (Hicri 450) dünyaya geldi. İslam alimlerinin yol göstericisi olarak tarif edilen ve nisbesiyle meşhur olan İmam-ı Gazali'nin asıl adı, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed, künyesi Ebu Hamid, unvanı ise İslam'ın delili manasına da gelen Hüccet-ül-İslam ve Zeyneddin'dir. İmam Gazali'den 30 öğüt Gazali'nin, üstün zekası ve çalışkanlığını gören hocası, Gazali'ye usul-i hadis, usul-i fıkıh, kelam, mantık, İslam hukuku ve münazara alanlarında ilim öğretti. Nişabur'da tahsilini tamamladıktan sonra Selçuklu Devleti'nin ünlü veziri Nizamülmülk'ün daveti üzerine Bağdat'a gitti. Gazali, Nizamülmülk'ün topladığı ilim meclisinde bulunan dönemin âlimlerince ilminin derinliği ve meseleleri izah etmekteki üstün kabiliyeti neticesinde iltifata değer bulundu. İslam tarihinin en büyük müceddidi Gazali, yaşadığı dönemde girdiği ilmi tartışmalarda, nazik ve nezih bir üslup kullandı; yüksek ilmi, hitabet, izah etme kabiliyeti ve zekâsıyla dikkat çekti. Nizamülmülk, parlak çalışmalarını gördüğü Gazali'yi henüz 34 yaşındayken nizamiye müderrisi olarak tayin etti. Gazali'nin yetiştirdiği 300 öğrenci arasında Ebu Mansur Muhammed, Muhammed bin Es'ad et-Tusi, Ebü'l-Hasan el-Belensi, Ebu Abdullah Cümert el-Hüseyni gibi isimler yer aldı. Birbirinden kıymetli kitapları İslam dünyasına kazandıran Gazali, ilim ehli, devlet adamları ve halk tarafından da büyük bir hürmet gördü. Şöhreti gün geçtikçe artan İmam-ı Gazali, nizamiye müderrisliğinde bulunduğu yıllarda, 'Kitabü'l-Basit fil-Füru', 'Kitab-ül-Vesit, El-Veciz', 'Meahiz-ül-Hilaf' isimli kitapları yazdı. Bu dönemde 'Kitabu Fedaihil-Batınıyye ve Fedail-il-Müstehzariyye' isimli kitabını yazan Gazali, aynı zamanda Rumcayı öğrenerek, eski Yunan ve Latin filozofların kitaplarının üstünde yaklaşık 3 sene incelemelerde bulundu. Bu incelemeleri esnasında ve neticesinde 'Mekasid-ül Felasife' ile 'Tehafüt-ül-Felasife' isimli kitapları kaleme aldı. Gazali, Avrupalı filozofların, dünyanın tepsi gibi düz olduğunu iddia ettikleri dönemde ilim ve felsefelerinin yanlış olduğunu ispat ederek, dünyanın yuvarlak olduğunu açıkladı. Karaciğerde kanın zehir ve mikroplardan temizlenip tazelendiğini, safra ve lenfle zararlı madde eriyiklerinin kandan ayrıldığını ve böylece dalağın, böbreklerin ve safra kesesinin rollerini, kanın madde miktarlarındaki oranın değişmesi sonucunda vücut sıhhatinin bozulacağı gibi tıp alanında pek çok konuyu da delilleriyle ortaya koydu. Ayrıca, diğer fen ilimlerinde de fikir ve bilgileri izah ederek kitaplarında yer verdi. Yoğun geçen ilmi çalışmalarından sonra yerine kardeşi Ahmed Gazali'yi vekil bırakan Gazali, nizamiye müderrisliği görevine ara vererek Bağdat'tan ayrıldı. Çeşitli ilmi çalışmalar ve seyahatler gerçekleştiren Gazali, Şam'da kaldığı 2 yıl içinde en kıymetli ve tanınmış eseri olan 'İhyau-Ulumi'd-din' isimli kitabını yazdı. Şam'dan Kudüs'e giden Gazali, 'Mufassıl'ul-Hilaf', 'Cevab-ul-Mesail' ve Allah'ın güzel isimleri olarak bilinen Esma'ül Hüsna'yı anlattığı 'El- Maksad ül-Esma' adlı eserleri yazdı. Gazali, Kudüs'te bir müddet daha kaldıktan sonra Hac vazifesini ifa ederek, Bağdat'a geri döndü. Nizamiye Medresesi'nde eğitim vermeye devam ederek, 'İhyau-Ulumi'd-din' isimli kitabını öğrencilerine ders olarak okuttu. Memleketi Tus'a tekrar dönen Gazali burada da 'Ed-Dercülmerkum', 'El-Kıstas'ul-Müstakim', 'İslam'da Müsamaha Faysalü't-Tefrika Beyne'l-İslam Ve'z-Zendeka', 'Kimya-yı Saadet' ve 'Et Tibrul Mesbuk Fi Nasihatul Muluk' isimli eserlerini kaleme aldı. Yaklaşık 10 sene süren çalışmalarından sonra Selçuklu veziri Fahr-ül-Mülk'ün ricası üzerine bir müddet daha Nizamiye Medresesi'nde ders veren Gazali, tasavvufu anlatan 'Mişkatü'l-Envar' adlı eserini fikir dünyasına kazandırdı. Son günlerini insanları irşad etmekle geçiren Gazali, bu süreçte 'El-Munkız Mine'd Dalal', 'Selef'i Salihin Mezhebi Huccetu'l İslam', ehlisünnete tabi olmayı anlatan 'İnançta Hassas Ölçüler İlcamü'l Avam An İlmi'l-Kelam' isimli kitaplarını tamamladı. Gazali'nin 457 kitap yazdığı, ancak günümüze sadece 75 eserinin ulaştığı, kaynaklarda geçer. Gazali kelâm ilminin farz-ı kifâye olduğunu kabul eder. Her zamanda ve herkese gerekmemekle birlikte bid'atçılara ve haktan sapanlara karşı koymak, kalpleri şüphelerden arındırmak için her beldede bu ilimle meşgul olanların bulunmasını ve bu maksatla kelâm öğretimi yapılmasını gerekli görür. Ancak Gazali, bu öğretimin fıkıh ve tefsir dersleri gibi umuma açık olmamasını tavsiye eder. Çünkü ona göre fıkıh gıda, kelâm ise ilâç gibidir; gıdanın zararından korkulmaz ama ilâcın bazı bünyelere zarar vermesinden endişe edilir. Gazali fıkıh için, 'mükelleflerin fiilleri hakkında Sâbit şer'î hükümler' tanımını verirken usûl-i fıkhın da 'bu hükümlerin delilleriyle bu delillerin hükümlere delâlet şekillerini toplu biçimde tanımak'tan ibaret olduğunu belirtir. Gazali, tasavvuf ve tasavvufî hayat etrafında oluşan tereddütleri ortadan kaldırarak bu harekete meşruiyet kazandıran, bu şekilde tasavvufun gelişmesinde ve yaygınlaşmasında etkili olan bir mutasavvıf-düşünürdür. Gazali'nin tasavvufi hayatı erken tanımış olması fıkıh, kelâm ve felsefeyle ilgili konuları incelemesine ve gerçeği buralarda aramasına engel olmamıştır. Kırk yaşına kadar çeşitli ilim dallarında derinleşmiş ve pek çok fırka hakkında ciddi araştırmalar yapmış, ancak bu alanların kendisini tatmin etmediğini ve aradığı gerçeği bulamadığını görünce tasavvufu daha derinden incelemeye başlamıştır. Nizamiye Medresesi'nde ders verdikten sonra doğduğu yer olan Tus'a dönen Gazali, 53 senelik ömrünün son yıllarını Tus'ta geçirmeyi tercih etti. Gazali, evinin yakınına bir medrese ve tekke de yaptırdı. Büyük İslam mütefekkiri İmam-ı Gazali, 19 Aralık 1111'de hayata veda etti.

İmam-ı Gazali kimdir? Gazali'nin ilmi çalışmaları...

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Osmanlı’da kütüphane mimarisi

Amerika tarihinin en acımasız gizli örgütü: Ku Klux Klan

İrfan ve ahlakı temellendiren eser: Ahmediyye

Siyahi çocuklar nasıl timsah yemi yapıldı?

FİKRİYAT GÜNDEM

İhvan'ın sonu göründü mü?

Papa’nın yanında götürdüğü emanet!

Türkiye Yüzyılının ilk orkestrası çocuklardan oluşuyor