İslam medeniyetinin kurucu metinleri
Asırlar boyu bir hoşgörü ve adalet timsali olarak tezahür eden İslam medeniyeti, İslamiyet'i kabul eden milletlerin ortak bir hafızayı paylaşması olarak tarif edilebilir. Medeniyetimiz, Kur'an-ı Kerim ve sünnet kaynağından çıkan coşkun bir pınardır. Tarih boyunca onlarca kavim bu pınardan nasiplenmiş, kuvvetlenmiş ve bu pınarın etrafına yerleşmişlerdir.
📌Efendimiz (sav)'in sözleri, fiilleri ve uygulamaları İslam medeniyetinin pratiğe bakan yüzüdür. Aynı zamanda Efendimiz (sav) yaşantısı ve sözleri ile Kur'an'ın da ilk müfessiridir. Bu minvalde telif edilen hadis kitapları, İslam medeniyetinin diğer coğrafyalara yayılmasına vesile olmuş ve Müslümanlar tarafından çokça okunarak ezberlenme yoluna gidilmiştir. Hadis eserleri, tefsir eserleri ve fıkhi eserler İslam medeniyetinin yazılı kaynaklarını teşkil eder.
↪📔 Muvatta: Malik b. Enes'in meşhur eseridir. İmam Malik eserde Efendimiz (sav)'in sözlerinin yanında sahabe sözleri, tabiun fetvaları ve kendi görüşlerine yer vermiştir. Eser fıkhi konulara göre tasnif edilmiştir. Bu eserle beraber İmam Malik fıkıh ile hadis ilimlerini deyim yerindeyse birleştirmiştir. Kendisinden sonra yazılan eserlere de büyük ölçüde kaynaklık eden "Muvatta" İslam coğrafyasında yayılmış ve asırlarca okunmuş, okutulmuştur. Eserin İslam medeniyet tarihinde çok kıymetli bir yeri vardır. İnsanlar "Muvatta" sayesinde hadislerin fıkhi yönünü öğrenmiş ve bu yön üzere amel etmişlerdir.
(x)Malik b. Enes kimdir?
(x)Maliki mezhebinin imamıdır. Muhaddis olmasının yanında tanınan ve bilinen bir müçtehittir.
↪📔 el Camiu'l Beyan: İbn-i Cerir et- Taberi'nin meşhur eseridir. Eserde önce ayet sonra tefsiri yer alır. Peşi sıra ayet hakkında Hz. Peygamber (sav), sahabe ve tabiinden gelen haberleri naklederek bunları tasnif eder. Yani ayeti ayet ve sünnetle eğer bunlardan bir şey bulamazsa Arap dili kurallarını dikkate alarak tefsir eder. Bir tenkit mekanizması üzerinden bunları yapmış olması Taberi'nin tefsirini diğer tefsirlere nazaran başka bir noktaya koyar. Asırlar boyunca Müslümanlar "el Camiu'l Beyan'dan faydalanmışlar ve üzerine şerhler yazmışlardır. Bugün dahi esere talep çoktur.
(x)Taberi kimdir?
(x)9. Asırda yaşamış büyük bir müfessir ve tarihçidir.
↪📔 er Risale: Fıkıh usulüne dair yazılmış ilk eserdir. İmam Şafii tarafından kaleme alınan eser mektup olarak gönderildiği için "risale" adını almıştır. Kitabın yazıldığı dönemde Malikilik ve Hanefilik teşekkül etmiştir. İmam Şafii bu hükümlerin arkasındaki soyut düşünceye odaklanarak, tutarlı bir usul ortaya koymaya gayret etmiştir. İmam Şafii "er Risale" ile ehl-i sünnetin temel fıkıh usul eserini telif etmiştir. Ayrıca sahih hadisi tanımlayarak hadis ve hadis usulüne dair de çarpıcı bir çıkarıma imza atmıştır. Sayrafi, Ümevi, Kaffal, Şaşi, Cevzaki, Cüveyni gibi âlimler "er Risale"nin şerhlerini yazmışlardır. Eser İslami ilimlere dair yapılmış ilk bilimsel çaba olarak kabul edilir.
(x)İmam Şafii kimdir?
(x)Tam adı Muhammed b. İdris eş Şafii'dir. İmam Malik'in talebelerindendir. Ahmed b. Hanbel'in hocasıdır. Ehl-i hadis ekolünün önde gelen temsilcilerindendir.
↪📔 el Fıkhu'l Ekber: İmam-ı Azam'ın itikad ve fıkhi hususlara eğildiği meşhur eseridir. Kitabın günümüze ulaşan iki nüshası bulunmaktadır. Temel meseleleri, fıkhın ne olduğu, iman ve mahiyeti, kader, kaza, büyük günah, kabir, fetret ehli gibi konulardır. Konular daha çok Hariciler ve Mürcie'nin karşıt görüş bildirdiği tartışmalı hususlardır. Kitapta konuların işlenme usulü soru-cevap şeklindedir. Eser ehl-i sünnet anlayışının fıkhi ve itikadi boyutuna etki ederek ana omurgayı güçlendirmiştir. Kitap zamanla klasikleşmiş ve başta Ali el Kari'nin "Mineḥu'r ravzi'l ezher fi şerḥi'l-Fıḳhi'l ekber"i olmak üzere birçok şerhi yapılmıştır.
(x)Ali el Kari kimdir?
(x)Çok yönlü bir âlimdir. Muhaddislik, müfessirlik yaptığı gibi büyük bir fakih ve kıraat âlimidir. Bidat ve hurafelere karşı olan duruşuyla tanınmıştır.
(x)Ebu Hanife kimdir?
(x)Asıl adı Numan b. Sabit'tir. Görüşleri etrafında Hanefilik teşekkül etmiştir. İslam hukuk düşüncesinde ciddi bir payı olduğu için "İmam-ı Azam" olarak anılmıştır.
↪📔 Kitabu't Tevhid: İmam Maturidi'nin en bilinen eseridir. Kelami hususları ihtiva eder. Eser mukaddime ve beş ana bölümden oluşur. İlahiyat, nübüvvet, kaza ve kader, iman, İslam, ahkâm, esma gibi temel meseleler kitabın ana konularıdır. Kitabu't Tevhid naklin yanında aklı delilleri de kullanan ilk kelami eserdir. Bu yönü kitabı diğerlerinden farklı bir yere çekmektedir. İmam Maturidi eseri ile ehl-i sünnetin kelami yönelişini etkilemiştir. Akıl yürütme, "Kitabu't Tevhid"in bir başka öne çıkan yönüdür. İmam Maturidi bu metodu ile kendisinden sonra gelen birçok kelamcıyı etkilemiştir.
(x)İmam Maturidi kimdir?
(x)Asıl adı Ebu Mansur Muhammed el Maturidi es Semerkandi'dir. Çok yönlü bir âlimdir. Fikirleri etrafında "Maturidilik" teşekkül etmiştir.
(X) 📍 İlginç Bilgi: Kitabu't Tevhid'in tek yazma nüshası Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi'ndedir.
↪📔 Zahiru'r Rivaye: İmam Muhammed hocası Ebu Hanife'nin görüşlerini yazarak Hanefi mezhebinin ekolleşmesini sağlamıştır. Zahiru'r Rivaye, "el-Aṣl, el Camiu'ṣ-ṣagir, el-Camiu'l-kebir, es-Siyeru'l kebir ve ez-Ziyadat" isimli eserlere verilen ortak bir isimdir. Bu eserler Hanefi mezhebinin temel görüşlerini ihtiva eder. Eser konulara ayrılarak tasnif edilmiştir. Akıl yürütme metodu ile yazılan eser fıkıh ilminin artık bağımsız bir ilim olduğunu ilan eden ilk kitaptır. Bu eserler yüzyıllar boyunca şerh edilmiş ve etrafında kuvvetli bir fıkıh geleneği oluşmuştur. İmam-ı Azam' atfedilen görüşler için temel müracaat kaynağı olan Zahiru'r Rivaye bir temel oluşturarak Hanefiler ve yaşadıkları coğrafyalar için bir klasik olarak kabul görmüştür.
(x)İmam Muhammed kimdir?
(x)Tam adı Muhammed b. Hasan Şeybani'dir. İmam-ı Azam'ın meşhur iki talebesinden biridir. Hanefiliğin sistematiğini kayıt altına almasıyla bilinir.
↪📔el Medinetü'l Fazıla: Farabi'nin felsefi görüşlerini en iyi şekilde yansıtan eseridir. Kitap varlık ve siyaset felsefesi olmak üzere iki bölümden oluşur. İslam düşünce tarihinde siyaset felsefesi ile en çok alakadar olan filozof Farabi'dir. Bu sebeple "el Medinetü'l Fazıla"nın ikinci bölümü İslam siyaset felsefesi alanında bir kaynak hükmündedir. İkinci bölümde toplum, erdem, devlet, şehir gibi kadim meselelerin üzerinde duran Farabi, ideal yönetimi Efendimiz (sav)'in hayatından ilhamla kitaplaştırmıştır. Ütopya türünde değerlendirilen eser Müslümanların siyaset felsefesi ve devlet yönetiminin arka planına eğilmelerine vesile olmuştur.
(x)Farabi kimdir?
(x)İslam felsefesini belli bir metod ile inceleyen büyük İslam filozofudur. Birçok ilim ile meşgul olsa da öne çıkan çalışmaları felsefe ve mantık ile ilgili olanlardır.
↪ 📔İhya-u Ulumi-d Din: Gazali tarafından kaleme alınan eserdir. Gazali, yaşadığı dönemde gördüğü sıkıntıları düzeltmek ve İslam ilimlerini ıslah etmek maksadıyla bu eseri telif etmiştir. Âlimler ve siyasiler eserde tenkit edilmiş, ilmin üstünlüğü dile getirilmiştir. Gazali'nin yaşadığı dönem olan 11. asır İsmaililerin zirve dönemidir. Gazali bu eseriyle ehl-i sünnet'i savunmuş ve temelleri sağlamlaştırmıştır. Eser konu konu tasnif edilmiştir, eserde bir konu hakkındaki ayetler, hadisler ve evliya sözleri sırasıyla gelmektedir.
(x)Gazali kimdir?
(x)Hüccetü'l İslam sıfatı ile bilinir. Nizamiye medresesinin meşhur müderrisidir. 11 ve 12. asırlarda yaşamıştır.
📌Kütüphaneler İslam medeniyetinin eserlerinin ilgililerle buluşmasını sağlayarak büyük bir misyonu üstlenmişlerdir. Eskiden kitaba ulaşmak şimdiki gibi basit değildi. Kitaba erişenler ya kopya eder ya da ilgili bölümleri ezberlerlerdi. Zamanla imkânlar gelişmiş ve böyle ihtiyaçlar da ortadan kalkmıştır.
📌İslam coğrafyasında eserlerin belli başlı şehirlerde kütüphanelerde toplanmış olması o bölgelere de ilmi seyahat serilerinin başlamasına vesile olmuştur. Bilhassa Bağdat, Şam, Kahire, Kudüs, Nişabur gibi büyük şehirler şahsi koleksiyonlar ve büyük kütüphaneler ile öne çıkmıştır. Buralara gelen âlimler eserlerle hemhal oldukları gibi yüzlerce talebe de yetiştirmiştir.
📌İstanbul da Müslüman coğrafyalara beş yüz sene başkentlik yapmıştır. Bu beş yüz dünyanın her tarafındaki ilim talipleri Anadolu'ya akın etmiş ve bizim Kur'an ile olan bağımızdan doğma ilim ve kitaplar zirve dönemini yaşamıştır. İlmin yayılması ve âlim yetiştirilmesi bakımından Müslümanların İstanbul dönemi çok müstesna bir yere sahiptir.
(X) 🔎 Bilgi Notu: Zirve döneminde Bağdat'ta otuz altı kütüphane olduğu nakledilir.
(X) 📍 İlginç Bilgi: İbn-i Sina gençlik zamanında İbn-i Mansur'un kütüphanesinden çokça istifade etmiştir. İbn-i Sina'nın faydalandığı bu kütüphane bir gün yanmış ve insanlar onu "hikmet sahibi tek kişi kalmak için kütüphaneyi yaktı" cümlesi ile itham etmişlerdir.
