Arama
İslam mimarisinde şadırvan
Şadırvanların İslam mimarisinde önemli bir yeri vardır. Ait oldukları cami mimarisi üslubunda yapılan şadırvanların İslam'ın ulaştığı coğrafyalarda ve Anadolu'da birbirinden güzel örnekleri bulunur. Kimi dönemlerde caminin içinde kimi dönemlerde avluda yapılan şadırvanlar, el-yüz yıkamak ve abdest almak, bazı örneklerinde ezan okuma için inşa edildiler. Peki, İslam mimarisinde ilk şadırvan örnekleri hangileridir ve nasıl bir dönüşüm yaşamıştır?
🔸 Büyük Selçuklu Devleti ve onların geleneklerini devam ettiren Safevî Devleti'nde, İsfahan Cuma Câmii'nden anlayabileceğimiz üzere şadırvan öğesi yerine, câmi avlularında yer alan süs havuzları kullanılır.
🔸 Endülüs Emevî dönemine âit Elhamra Sarayı'nda XII. yüzyıldan kalma olan aslanlı avluda yer alan çeşme öncül bir şadırvan örneğidir.
🔸 Geometrik veya poligonal planlara sahip olan Selçuklu şadırvanları, havuzlu ve herkesin rahatça görebileceği bir yapıya sâhiptir.
🔸 Mukarnas dilimlerle süslenmiş olan Sivas Gök Medrese şadırvanı, Selçuklu dönemi şadırvanlarına örnek olarak gösterilebilir.
Mukarnas: İslam mimarisinde uygulanan bir süsleme ve geçiş unsurudur.
🔸 Anadolu'da bilinen en eski şadırvan örneği, Harran Ulu Câmii'nde inşâ edilen sekizgen planlı şadırvandır.
🔸 XI. yüzyılda İranlı seyyah olan Nâsır-ı Hüsrev Sefernâme'sinde, Diyarbakır Ulu Câmii'nde günümüzde yer alan şadırvanın yerinde insan büyüklüğünde yuvarlak bir havuzun olduğunu belirtir.
🔸 Divriği Ulu Câmii (1229) ve Niğde Alâddin Câmii (1223) şadırvanlarında da gördüğümüz gibi Anadolu'da avlusu olmayan câmilerde şadırvan iç mekândadır.
🔸 Günümüzdeki şadırvan örneklerine benzeyen ortası fıskiyeli, havuzlu, musluklu abdest şadırvanları "Beylikler Dönemi" yapılarında görülür.
🔸 Saruhan Beyliği döneminde yapılan Manisa Ulu Câmii şadırvanı (1366), Aydınoğlu Beyliği döneminde yapılan Hacı İsa Bey Câmii şadırvanı (1375) bu örneklerdendir.
İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler
🔸 Baldaken plana sâhip şadırvan örnekleri daha çok Osmanlı mîmârîsinde yaygın bir şekilde kullanılır ve geleneksel bir şadırvan formu olarak tekrar eder.
🔸 Bu şadırvan formu iki ana bölümlü olup ilk bölüm kare veya çokgen plana sâhip olan ve ortada yer alan hazneyi örten dış örtü, ikinci bölüm ise abdest almak için kullanılan havuz bölümüdür.