Müteferrika Matbaası'nın en çok satan eseri: Vankulu Lugatı
1729 yılında Osmanlı'nın ilk matbaası olan Müteferrika matbaasında tab edilen ilk kitap olan "Vankulu Lugatı", kitapçılık serüvenimiz ve kültür tarihimizin önemli bir kırılmasıydı. O dönemde başta katipler olmak üzere pek çok grubun tepkisini çeken matbu eserler, dönemin Şeyhülislamı'ndan fetva alınarak basılabilmişti. Osmanlı ilmiye sınıfının mümtaz temsilcilerinden Vani Mehmed Efendi'nin bir tercümesi olan eser, kitap tarihimizin önemli bir parçası.
▪ Asırlarca cihana adalet ve merhamet ekseninde nizam veren Osmanlı topraklarındaki en önemli yeniliklerden biri olan matbaa, Erdel'den Osmanlı'ya sığınan bir mühtedi; İbrahim Müteferrika tarafından 1719 yılında faaliyete geçti.
Erdel neresi?
Transilvanya da olarak bilinen bölge, günümüzde Orta ve Batı Romanya'yı temsil eder.
▪ Matbaada evvela sadece harita baskısı yapan Müteferrika, ilk denemelerinden tam on yıl sonra Vankulu Lugatı'nı basarak Osmanlı topraklarındaki ilk matbu eseri ortaya çıkarmış oldu.
▪ Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın olumlu tepkileri ile yoluna devam eden Müteferrika, dönemin Şeyhülislamı Yenişehirli Abdullah Efendi'nin fetvası ile de rahat bir hareket sahası tesis etti. Zira katipler 18. yüzyılda önemli bir sınıftı ve bu duruma tepkiliydiler.
Nevşehirli Damad İbrahim Paşa kimdir?
1660 - 1730 yılları arasında yaşayan Nevşehirli Damad İbrahim Paşa, 12 sene Sadrazamlık vazifesini yürüttü. Lale Devri olarak anılan dönemde devlet iradesini temsil eden Paşa, Patrona Halil İsyanı'nda öldürüldü.
▪ Temmuz 1727 tarihinde kitap basımı için izin içeren bir fermanın yayınlanması ile hazırlıklar başladı ve 1729 tarihinde Vanklulu Lugatı olarak bilinen "es-Sıhah"ın tercümesi Osmanlı topraklarında tab edildi.
▪ 1677 - 1745 yılları arasında yaşayan İbrahim Müteferrika aslen Clujlu, Unitarius mezhebine bağlı bir Hristiyandı. İhtidasının ardından Devlet-i Aliyye'nin hizmetine giren ve İbrahim adını alan müteferrika, iyi eğitimli bir zattı.
Müteferrika ne demek?
Osmanlı Devleti'nde hükümdar ve vezir maiyetinde bulunan hizmetli sınıfının genel adı.
▪ 1719 yılında kurduğu matbaa ile Osmanlı'nın ilk matbu eserlerini basan İbrahim Müteferrika, döneminde daha çok Basmacı İbrahim Efendi ve Tercüman İbrahim Efendi isimleriyle tanınıyordu.
▪ Müteferrika matbaasının ilk eseri İsmail Cevheri'nin "es-Sıhah" olarak bilinen eseri "Sıhahu'l Luga"nın Mehmed bin Mustafa el Vani tarafından dilimize çevirisi olan ve mütercimi ile anılan Vankulu Lugatı'dır.
İsmail Cevheri kimdir?
Aslen Türk olan İsmail Cevheri bir Arap dili alimidir. "Es-Sıhah" ve "Tacü'l Luga" olarak b,ilinen meşhur Arapça sözlüğün müellifidir.
▪ Sıhah kısa adıyla tanınan eser Arap dili için önemli, çığır açan bir mesabedeydi. Fasih kelimeleri bir araya toplaması ile bilinen sözlük, ilim ehlinin müracaat kaynağıydı.
▪ İlim dünyasına pek çok katkı sunan eser, yazıldığı gün itibariyle çokça çalışmaya konu olduğu gibi her dönemde en çok tercih edilen sözlüklerden biri de oldu.
▪ Özellikle kelimelerin son kök harfine göre sıralanması lugatı çağdaşlarından ayırdı. Bu durum kafiye için şairler tarafından eserin daha çok tercih edilmesini sağladı.
