Prof. Dr. İsmail Güleç: Kısas-ı Enbiya bir kitabın adı değil, bir türün adıdır
Peygamberlerin tarihi anlamına gelen Kısas-ı Enbiya, Allah Teala'nın insanlığa gönderdiği peygamberlerin hayatlarını, hikayelerini, tebliğ faaliyetlerini ve mucizelerini anlatır. Bir kitaptan ziyade türü ifade eden Kısas-ı Enbiya, her müminin okuması, bilmesi gereken bilgileri içerir. Prof. Dr. İsmail Güleç ile Kısas-ı Enbiya türü ve Kısas-ı Enbiya kitaplarına dair kapsamlı bir röportaj yaptık. Prof. Dr. İsmail Güleç'in Kısas-ı Enbiya'nın bir kitabın adı değil, bir türün adı olduğuna dikkat çekti.
Soru: Kısâs-ı Enbiyâ nedir?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Arapça kıssa ve nebî kelimelerinin çoğul şekillerinden oluşan kısas-ı enbiyâ (kasasü'l-enbiyâ) "peygamberlerin kıssaları, tarihleri" demektir. Kısas-ı Enbiya bir kitabın adı değil, bir türün adıdır. Peygamberlerin hayat hikayeleri Kuran esas alınarak anlatıldığı eserlerdir.
Aslında İslam tarihçileri tarihi Hz. Adem'den başlatırlar ve peygamberlerle devam ederler.
Kur'ân-ı Kerîm'de -üçü ihtilâflı olmak üzere- yirmi sekiz peygamberin adı geçmekte, isimleri ve kıssaları bildirilmeyen daha birçok peygamberin bulunduğu da belirtilmektedir (en-Nisâ 4/164; el-Mü'min 40/78). İsmen zikredilen peygamberlerin bir kısmının hayat hikâyeleri ve tebliğ faaliyetleri daha çok ders ve ibret verici yönleriyle ayrıntılı biçimde, bir kısmının kıssaları ise özet olarak nakledilir.
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Kur'an'da Âdem, İbrâhim, Yûsuf, Mûsâ ve Îsâ gibi peygamberlerin kıssaları oldukça tafsilâtlı olarak verilmektedir. Bunun yanında muhtelif peygamberlerin, çeşitli şahısların ve kavimlerin kıssaları, ayrıca Kur'an'ın geldiği dönemde vuku bulan bazı olaylar da Kur'an'da yer almaktadır.
Kıssaları Kur'an'da anlatılan peygamberlerin ve diğer bazı kişilerin, ayrıca kavim ve olayların büyük bir kısmı Tevrat ve İncil'de de nakledilmektedir. Dolayısıyla kıssaların birçoğu İslâm'ın geldiği dönemde yahudi ve hıristiyanlarca bilinip anlatılmakta, özellikle yahudilerle bir arada yaşayan Araplar'ca da bilinmekteydi. Bu sebeple Kur'an vahyi devam ederken bundan son derece rahatsız olan Mekke müşrikleri Kur'an'ın naklettiği ve Peygamber'in tebliğ ettiği kıssalara "esâtîrü'l-evvelîn" (geçmiş kavimlerin masalları) diyorlardı.
Soru: Kıssaların özelliği nedir?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Kur'an bir tarih kitabı olmadığı için olayları ibret ve örnek olması açısından nakletmektedir. Peygamber kıssaları üzerinde Kur'an'ın iyi anlaşılması ve peygamberlerin örnek hayatlarının öğrenilmesi için anlatılır.
Soru: Kıssaların kaynağı sadece Kur'an-ı Kerim midir?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
İlk kaynağıdır ancak tek kaynağı değildir. Kur'an'da kısaca yer alan kıssalar daha sonra Kur'an dışı kaynaklarla genişletilmiş, bu noktada İsrâiliyat denilen yahudi ve hıristiyan kutsal metinleriyle yahudi dinî literatüründen istifade edilmiş, önceleri tefsirlerde yer alan bu açıklamalar özel bir tür olan kısas-ı enbiyâ eserlerini meydana getirmiştir.
Ehl-i kitaba ait bu bilgilerin İslâmî muhitlere girmesi sahâbe asrından itibaren başlamakla birlikte asıl tâbiîn ve sonraki dönemlerde yaygınlık kazanmıştır.
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Kısas-ı enbiyâ türündeki eserlerin en meşhurları Kisaî'nin eseri ile Sa'lebî'nin ʿArâʾisü'l-mecâlis'dir. Daha sonra yazılan eserlerin kaynağı budur.
Türkçe yazılmış bildiğimiz ilk kısas-ı enbiya Rabgûzî'ye ait. Ahmet Cevdet Paşa'nın Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ'sı da var. Şakir Berki, Kur'an'da Peygamberler Tarihi (Ankara 1958); Mustafa Âsım Köksal, Peygamberler Tarihi (Ankara 1990); Ahmet Lutfi Kazancı, Peygamberler Tarihi (İstanbul 1997); Abdullah Aydemir, İslâmî Kaynaklara Göre Peygamberler (Ankara 1992); M. Dikmen – B. Ateş, Peygamberler Tarihi (İstanbul 1977).
VAHYİN GÖLGESİNDE PEYGAMBERLER TARİHİ
