Ulu Camiler I Diyarbakır Ulu Camii
Diyarbakır denilince akla gelen ilk yapı şüphesiz, şehrin sembolü olan Diyarbakır Ulu Camii'dir. Bu camiyi, bulunduğu bölge olan Güneydoğu'daki diğer ulu camilerden ayıran özellikleri bulunmakta. Taş bir yapı olması, Cezeri'nin güneş saatinin bulunması. Bunun yanında Şam Emeviye Camii'ne benzetilmesinden ötürü İslam aleminin 5. Harem-i Şerifi (Mukaddes Mabed) olarak kabul edilmesidir. İşte, sizler için Diyarbakır Ulu Camii'yi detaylı bir şekilde araştırdık.
🔸 Günümüzde cami olarak var olan Ulu Camii'nin yerinde zamanında Mama Tor adında bir kilise bulunmaktaydı. Fakat kiliseye dair başka herhangi bir bilgi kaynaklarda yer almaz.
🔸 Emeviler döneminde bölgede, İslam'ın yayılmasıyla birlikte, Şam Emeviye Camii'ne benzetilerek kurulmuş, bundan İslam kaynakları bahsetmektedir.
🔸 1046 senesinde şehre gelen Nasır Hüsrev kentteki yapıları anlatırken Ulu Camii'den de bahsetmektedir. Hüsrev, caminin çok destekli bir sütun sistemine sahip olduğuna ve yapının yakınında bulunan bir kilisenin süslemeli sütunlarına işaret eder.
🔸 1085'te şehri ele geçiren Selçuklular döneminde yapı tekrardan büyük bir restorasyondan geçirilmiştir. Selçuklu Sultanı Melikşah'ın emriyle vali Amidüddevle 1090 yılında camiyi esaslı bir biçimde onarmıştır.
🔸 Toparlayacak olursak bir kiliseyken Selçuklular döneminde yapılan onarım ve eklemelerin ardından camiye çevrilmiştir. Selçuklulardan sonrada bölgeye hakim olan devletlerce pek çok kez onarımdan geçmiştir.
🔸 Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah, İnal ve Nisanoğulları, Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Keyhüsrev, Artuklular, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ve Osmanlı padişahlarından birçoğuna ait kitabeler caminin muhtelif yerlerine konumlandırılmıştır.
🔸 Tek şerit halinde bu onarıma ilişkin kitabede başka bilgiler de yer alır. Kitabeye göre; Büyük kadı Abdülvahid oğlu Abu Nasır Muhammed eliyle ve Kudüs'lü Muhammed oğlu Ahmed'in velaketiyle 484 senesinde yapıldı ibaresi bulunuyor.
🔸 Kebir Mahallesi'nde yer Diyarbakır Ulu Camii, şehrin kuzey kapısının yakının kuzey-güney yönündeki ana caddenin batısındadır.
🔸 Yapının tarihinin çok eskilere uzandığını söylemiştik, Orta Çağ zamanlarında caminin Dağ Kapısı ile Mardin Kapısı şehrin ana caddesine açılmaktaymış. Bu da eserin, kentin merkezi olarak kabul edilmesinde etkili olmuştur.
🔸 Diyarbakır Ulu Camii'yi ayrıcalıklı kılan etmenlerden biri de Şam Emeviye Camii'ne benzetilmesinden ötürü İslam aleminin 5. Harem-i Şerifi (Mukaddes Mabed) olarak kabul edilmesidir.
