Zülkarneyn kimdir? Kur’an-ı Kerim’de Zülkarneyn kıssası ve Yecüc ile Mecüc
Kur'an-ı Kerim'de zikredilen kıssalardan biri, Zülkarneyn adında kendisine büyük güç ve imkân verildiği bildirilen bir kişiye aittir. İslami kaynaklara göre Zülkarneyn, doğuya ve batıya seferler düzenleyerek büyük fetihler yapan bir cihangirdi. Seferleri sırasında halka, dini ve ahlaki tebliğde bulundu; zulüm ve şirkten sakınma, Allah'a iman, salih amel gibi konulara değindi. Yecüc ve Mecüc olarak adlandırılan fesatçı ve saldırgan kavimden şikâyet eden bir halkla karşılaştı ve onları koruyacak bir set inşa etti. Bazı kaynaklar, Zülkarneyn'in Makedonya Kralı Büyük İskender olabileceğini ifade eder. Peki, Zülkarneyn kimdir? Kur'an-ı Kerim'de Zülkarneyn kıssası nasıl geçer?
Önceki Resimler için Tıklayınız
Ayetlerin devamında Ye'cûc ve Me'cûc'a karşı halkın ondan yardım dilemesi ve onun buna karşı bir set inşa etmesi yer alır:
"Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet iki dağ arasına ulaştığında bunların ötesinde nerede ise hiçbir sözü anlamayan bir kavim buldu.
Dediler ki: "Ey Zülkarneyn! Bu memlekette Ye'cûc ve Me'cûc bozgunculuk yapmaktadırlar. Bizimle onlar arasında bir set yapman için sana bir bedel ödesek kabul eder misin?"
Zülkarneyn şöyle cevap verdi: "Rabbimin beni içinde bulundurduğu nimet ve kudret sizinkinden üstündür. Siz bana kuvvetinizle destek olun da, sizinle onlar arasına aşılmaz bir engel yapayım. Bana, demir kütleleri getirin." Nihayet (vadiyi demirle doldurup) iki dağın arasını aynı seviyeye getirince, "Ateşi körükleyin!" dedi. Artık onu kor haline getirdiği vakit, "Getirin bana, üzerine bir miktar erimiş bakır dökeyim" dedi.
Artık onu ne aşabildiler ne de delebildiler. Zülkarneyn, "Bu, rabbimden bir rahmettir. Fakat rabbimin vaadi gelince O, bunu yerle bir eder. Rabbimin vaadi haktır" dedi."
(x) Kehf suresinin 92-98. ayetlerin tefsiri 📕 ve sure meali🔊
🔸 Zülkarneyn'in ilk iki seferi, Kur'an-ı Kerim'de "mağribe'ş-şems" ve "matlia'ş-şems" şeklinde, yani güneşin doğduğu ve battığı yer olarak zikredilir.
🔸 Bu terkiplerin doğu ve batı yönündeki son noktayı işaret ettiği; bunun ise batıda Ege denizi ya da Atlas Okyanusu; doğuda ise Hint Okyanusu ya da Asya'nın doğu kıyısı olduğu tahmin edilir.
🔸 Kesin bir coğrafi tespit sağlanamasa da batı seferinde güneşi kara bir balçıkta batar halde görmesi, doğu seferinde ise kendilerini güneşten koruyacak bir gölgelik bulamayan halkla karşılaşması konularına dikkat çekilir ve bu coğrafyanın bozkır olma ihtimaline işaret edilir.
🔸 Kıssada Zülkarneyn hükümdarlık vasfından çok iman, ihsan, adalet, insaf ve şükür nitelikleri ile ön plana çıkar.
🔸 Ona atfedilen sözlerde iman, salih amel, ilahi lütuf ve rahmet gibi kavramlar geçer ve tevhid dilinin bu anlatıda yer aldığı görülür.
🔸 Bazı İslam âlimleri, Kur'an-ı Kerim'de Zülkarneyn'in peygamberler ya da din büyüklerine özgü dil ve üslupla konuşması nedeniyle onun peygamber olabileceğini belirtirler.
🔸 Kimi âlimler ise Zülkarneyn'i, "salih bir kul" olarak nitelendirir.
🔸 Bir diğer görüş ise Hz. Ömer'den Mes'ûdî ve İbn Kesîr aracılığıyla aktarılan rivayettir ve buna göre Zülkarneyn, bir melektir.
🔸 Ayette yer alan "Biz ona muhtaç olduğu her şeyi elde etme imkânı verdik" ifadesinden yola çıkan bazı İslam âlimleri, bu anlamın nübüvveti de kapsayacağı görüşünü paylaşırlar.
🔸 Ancak Kur'an-ı Kerim'deki ifadelerden, Zülkarneyn'in peygamber değil; ilim, hikmet ve adalet sahibi bir hükümdar olduğu çıkarımı yapılır.
Tefsir ve tarih kaynakları, Zülkarneyn'in gerçek ismi, ne zaman ve ne kadar yaşadığı ile ilgili farklı bilgiler verirler. Onun hangi çağda yaşadığı ile ilgili farklı görüşler mevcuttur.
🔸 Hz. İsa ile Hz. Muhammed (sav) arasında, hiçbir peygamberin gönderilmediği fetret döneminde yaşadığını öne sürenler vardır.
🔸 Hz. İbrahim ile aynı çağda yaşadığı, Hanif dine mensup olduğu, Kâbe'yi tavaf ettiği de belirtilir.
🔸 Öte yandan Hz. Musa ve Hızır ile aynı çağda yaşadığı, âb-ı hayâtı aramak üzere karanlıklar ülkesine yolculuk yaptığı ve bu yolculukta Hızır'ın rehber olarak hazır bulunduğu da öne sürülen görüşler arasındadır.
🔸 Bu görüşlerde tarih kaynakları ile ilişkili olarak birbirine karıştırıldığı, hayal ile gerçeğin iç içe geçtiği, tarihi olaylarla efsanelerin harmanlandığı da ifade edilir.
Tarihi kaynaklardan yola çıkılarak Zülkarneyn ile benzerlik kurulan bir diğer isim ise Büyük İskender'dir.
🔸 Makedonya Kralı Büyük İskender, İslam edebiyatında ruhani bir kişilik olarak yer alır. Efsanevi bir biçimde metinlere konu edilen Büyük İskender'in kimi zaman Zülkarneyn ile özdeşleştirildiği görülür.
🔸 Büyük İskender'i anlatan ve İskendernâme olarak adlandırılan edebi türde, Büyük İskender neredeyse tamamen Zülkarneyn'in kimliğine büründürülür.
🔸 İskender'in düzenlediği seferler, geniş bir coğrafyaya uzanan fetihleri ve 12 yıl gibi kısa sürede birçok devleti ortadan kaldırarak imparatorluk kurmasının manevi güç ve ilahi destekle mümkün olduğu belirtilir.
🔸 Fahreddin er-Râzî, Kur'an'da sözü edilen Zülkarneyn'in mümin, Büyük İskender'in müşrik olması sebebiyle bu görüşün doğru olmadığını ifade eder.
🔸 Kur'an Yolu Tefsiri'ne göre de Büyük İskender batıl inançlara sahip bir kimse ve puta tapan bir milletin hükümdarıdır. Hâlbuki Zülkarneyn, ayetlerden anlaşıldığı üzere mümin ve salih bir kuldur. Dolayısıyla ikisinin aynı kişi olması söz konusu değildir.
(x) 🔍 Fatih Sultan Mehmet hangi tarihi şahsiyetlerden etkilendi?
