10 Çeşme 10 Hikaye 10 Mimari
Temizlik ve içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla inşa edilen çeşme ve sebiller yer aldığı şehrin mimarî dokusunda derin izler bırakır. Medeniyetimizde bir hayır unsuru olarak belirirken diğer devletlerde meydanları süsleme, devlet başkanlarından hatıra bırakma hüviyeti taşır. Yapıldığı dönemin yaşantısına ve mimarisine de ışık tutan bu yapılar gelecek nesiller içinde tarihi anlamada büyük önem ifade eder. Ülkemizden ve dünyanın farklı bölgelerinden çeşme örneklerini, hikayelerini ve mimarilerini incelemeye ne dersiniz?
➤ Tüm bu manevi özelliklerinin yanı sıra çeşmeler, yapıldıkları dönemin mimarisini ve yaşam tarzını ifade etmede önemli birer adım taşıdır. Arkasında bilinmeyen, kimi zamansa ilginç hikayeler barındıran bu eserler yaşayan bir kültür değeri mesabesindedir.
➤ Neredeyse her medeniyette beliren bu mimari öğeler şehirlerin meydanlarını süsleyen, yerli ve yabancı ziyaretçilerin uğrak noktası abidelerdir.
lll. Ahmet Çeşmesi
➤ lll. Ahmet Çeşmesi, Osmanlı'nın sanata meraklı ve sanatkarı koruyan padişahı lll. Ahmet'in Topkapı Sarayı'nın Bab-ı Hümayun kapısının karşısında, bir Lale Devri eseri olarak inşa edilen zarafetiyle görülmesi gereken bir çeşmedir.
➤ Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın önerisiyle Perayton isimli bir Bizans çeşmesinin yerine, Türk rokoko tarzının en güzel örneklerinden biri olarak 1729'da inşa ettirilen eseri, Osmanlı mimarlarından Mimar Ahmed Ağa tasarlar.
Türk Rokoko nedir?
Fransa'da gelişen ve daha sonra Türk süsleme sanatında görülen bir üslup
➤ Meydan çeşmelerinin Türk sanat tarihi içinde ortaya konulmuş en göz kamaştırıcı örneklerinden birisi olan lll. Ahmet Çeşmesi, Avrupa'dan gelen ve Türk sanatına 18. yüzyıl başlarından itibaren sızan mimari unsurlar ve süslemeler barındırır.
➤Pek çok caminin kitabesinde imzası bulunan ve aynı zamanda iyi bir hattat olan Sultan III. Ahmed bu muhteşem eserin her bakımdan tamamlandığını göremeden, 1730 yılının sonlarında Patrona Halil Ayaklanması sebebiyle padişahlık tahtını kaybeder.
Patrona Halil Ayaklanması nedir?
29 Eylül 1730 tarihinde, Lale devri olarak adlandırılan devrin sonunu getiren ayaklanmadır.
Alman Çeşmesi
➤ lll. Ahmet Çeşmesi gibi Sultanahmet'te yer alan bir diğer önemli eser Alman Çeşmesi, Osmanlı-Alman ilişkilerinin İstanbul'a kazandırdığı değerli eserlerden biridir. Alman İmparatoru Kaiser Wilhelm tarafından yaptırılarak II. Abdülhamit'e ve İstanbul'a ithaf edilen eser, Bağdat demiryolları yapımının Almanlar tarafından üstlenilmesini ölümsüzleştirmenin somut bir simgesidir.
➤ Bir çeşme olmanın ötesinde bir sanat eseri olarak Sultanahmet Meydanı'nı süsleyen çeşme, Osmanlı çeşme mimarisine de, Avrupa tarzı meydan çeşmelerine de benzemeyen farklı ve özgün bir mimariye sahiptir. Mozaik tekniğinde altın parçacıklarla süslenen kubbesinin içi oldukça gösterişli bir görünümdedir.
İshak Ağa Çeşmesi
➤ İstanbul sularının havzalarının yer aldığı Beykoz'da Türk çeşme mimarisinin şaheserlerinden biri olarak inşa edilen İshak Ağa Çeşmesi, 500 yıllık tarihiyle Mimar Sinan'a kadar uzanan oldukça önemli bir sosyal yapıdır. Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1746 yılında hayır amaçlı yaptırılan çeşmenin günümüzde 10 lülesinden kesintisiz su akmaya devam ediyor.
➤ Türkiye'nin yetiştirdiği önemli sanat tarihçilerinden Prof. Dr. Semavi Eyice'nin "Dünyanın sayılı mimari eserlerinden biri" olarak tanımladığı İshak Ağa Çeşmesi ressamlardan edebiyatçılara kadar pek çok sanatçının eserine konu olmuştur:
İshak Ağa Çeşmesi
Nasıl her gün yayarsa davarını bir çoban,
Sürükler düşüncemi sükundan tevekküle
Sekiz mermer direğe dayanmış bir şadırvan,
Bilek kalınlığında su akıtan on lüle...
Uzanır ezan vakti musluğa doğru yüzler,
içinde bir mum yanan kağıt fenerden sarı;
Ve her gelen sükuta ayrı bir sükut ekler,
Ve çağlar her tarafta Akif'in mısraları...
Faruk Nafiz Çamlıbel
