Ağız kopuzunun serüveni
Türkler dünyaya; hüznü, sevinci ve heyecanı içinde barındıran ağız kopuzu adını verdikleri kadim çalgı aletini armağan etmişlerdir. Hun İmparatorluğu döneminden itibaren Türk kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde homus, qo'biz gibi farklı isimlerle de anılan çalgı aleti hakkında bilmeniz gerekenler...
TÜRKLERİN EN ESKİ ÇALGI ALETİ
🔸 En eski Türk çalgısı olarak kabul edilen ağız kopuzu, Türklerin yaşantısında çok müstesna bir yere sahiptir. Yaklaşık 6 asırlık bir geçmişe sahip bu çalgı aleti hakkında ulaşabileceğimiz bilgiler ise kısıtlıdır.
🔸 Konuya dair yazılı kaynaklara bakıldığında, Türk Edebiyatı'nın Menşei adlı eserinde Fuat Köprülü şu ifadeleri kullanır:
"Her bir milletin nağmeleri terennüme mahsus milli bir sazı vardır ve hatırası asırlarca devam etmektedir."
Türk Edebiyatı'nın Menşei
Bu eserde Fuat Köprülü, edebiyatın kaynağını din olarak görmektedir. Bu makaleye göre ilk şairler Batı'da musikişinas, rahip, hekim ve peygamberdi.Türklerde ise ilk şairler çeşitli topluluklarda "kam", "baksı" ya da "ozan" adıyla anılan şamanlar olarak kabul edilmekteydi.
Fuat Köprülü kimdir?
Mehmet Fuad Köprülü; Türk edebiyatçı, Türkolog, edebiyat tarihçisi, siyasetçi ve eski dışişleri bakanı bir kimsedir.
KOPUZUN ETİMOLOJİSİ
🔸 Kopuz kelimesi, Eski Türkçe bir sözcüktür. Morfolojik olarak incelendiğinde Eski Türkçe dil özelliklerini bünyesinde barındırmaktadır.
🔸 Kopuz kelimesinin geçtiği el yazmasına, Dunhuang mağarasında bulunan İyi ve Kötü Prens öyküsünü örnek gösterebiliriz. Hikayede kopuz, "qungayu" olarak geçmektedir.
🔸 Qungayu sözcüğü, Eski Uygurca qunmaq yani çalmak kelimesinden gelmektedir. Bu aleti çalan kişilere de yine Uygur Türkçesi'ndeki qungxauçı ifadesi kullanılır.
Morfolojik nedir?
Fransızca kökenli morfolojik sözcüğü "yapı bilimi" manasına gelmektir.
DİVANÜ LÜGATİ'T TÜRK'TE KOPUZ
🔸 Kopuz sözcüğünün yankılanmak, çınlamak manasına gelen "kop-/qop-" fiilinden türediği de söylenmektedir. Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugati't Türk adlı eserinde bunu doğruluyan noktalar bulunmaktadır.
🔸 Örneğin Kaşgarlı Mahmud; kubzamak, kubzaşmak, kubzalmak, kubzatmak gibi kopuz sözcüğünü içeren fiilere eserinde yer vermiştir.
➡ Ol kubuz kubzadı.
➡ O kubuz, ud çaldı.
Divanü Lugati't Türk
Divanü Lugati't Türk, bilinen ilk Türkçe - Arapça sözlüktür.
Kaşgarlı Mahmud kimdir?
Kaşgarlı Mahmud, 11. yüzyılın en meşhur leksikograflarından biridir.
İLK BULGULAR
🔸 Ağız kopuzuna dair ilk bulgular Moğolistan sınırları içinde, On Vadi bölgesindeki bir mağarada yapılan kazılar sonucunda gün yüzüne çıkar. Bu kazıda bulunan kopuz aynı zamanda, Hunların On Vadi bölgesindeki varlıklarına işaret eder.
🔸 Türklerin geleneksel çalgılarından olan bu alet, Göktürk ve Uygur Türk devletlerinde ve daha sonra Asya ile Doğu Avrupa'ya göç eden Hun İmparatorluğu'nda gözlemlenmiştir.
İlk Türk devletleri hakkında bilgi
İlk Türk devletleri sırasıyla; Hunlar, I.Göktürk, II. Göktürk, Uygur, Avar, Hazar ve Kırgızlardır.
AĞIZ KOPUZUNUN AVRUPA SERÜVENİ
🔸 Ağız kopuzu, Avrupa Hun İmparatorluğu ile birlikte Avrupa'ya yayılır ve dönemden itibaren Avrupa / Amerika'da gibi kıtalarda ağız arpı olarak anılmaya başlanır.
🔸 Avrupa'nın haricinde Amerika ve Afrika kıtalarına taşınır. Buradaki ülkeler zamanla geleneklerine göre kendi ağız arplarını üretir.
Eski Türklerde "oguş" geleneği
