Arama
Aharlı kağıt nedir? Aharlı kağıt nasıl yapılır?
Binlerce medeniyeti bünyesinde barındıran, en nadide eserlerin ev sahibi olan kağıtlar, birbirinden maharetli ustaların elinde birer reçeteye dönüşüyor. Bir tezhibe veya hat sanatına zemin olacak kağıt uzun bir süreçten ve pek çok işlemden geçerek hazırlanabiliyor. Sizler için selülozun hamur olmasıyla başlayan maceranın, aharlanarak tezhip ve hat sanatına nasıl zemin olduğunu araştırdık.
Bugün sıradan bir ürün olarak görülen kağıt, aslında çağdaş medeniyetin kilometre taşlarından biri. 8'inci asırdan itibaren Çin'den Bağdat'a, oradan ise tüm İslam coğrafyasına yayılan kağıt üretimi, bilginin aktarılmasında en büyük kolaylığı sağladı. Müslümanlar, kağıt üretiminde yepyeni teknikler gerçekleştirdiler, farklı hammaddelerle çok çeşitli kağıtlar ürettiler. Onlardan biri olan "Türk kağıdı" tekniği, günümüzde tüm dünyada kaliteli yazı kağıtlarında ve kitaplarda hala kullanılıyor.
Bundan bin 200 yıl önce, Müslümanların 751 Talas Savaşı'nda ele geçirilen Çinli esirlerden kâğıt üretiminin sırlarını öğrenmeleriyle birlikte Bağdat'ta kâğıt üretimi yayılmaya başladı ve kısa sürede batıda Şam, Taberiye ve Trablus'a kadar ulaştı. Üretimin artmasıyla birlikte kâğıt ucuzladı ve daha kaliteli hale geldi. Avrupa'ya ihraç edilen kâğıt ürünlerinin başlıca kaynağı Şam'daki fabrikalardı.
Lif uzunluğu ve dayanıklılığı sayesinde kaliteli kâğıt üretimini mümkün kılan kenevir hammaddesinin yetiştirilebilmesi, Suriye'deki üretim merkezlerini olumlu etkileyecekti. Bugün yenilebilir ve çevre dostu olarak kabul edilen kenevir kâğıdının üretim maliyeti de ağaçlardan elde edilen kâğıdın yarısı kadardır.
Ahar, hat, tezhip ve minyatür sanatlarında kullanılan kağıt üzerine sürülen koruyucu tabakadır. Bu işe de kağıdı aharlamak, aharlanan kağıda da aharlı kağıt denir. Aslen Türkçe olan ahar kelimesi aktan türemiştir. "Düzgün bir şekilde perdahlama, perdaht kolası" manasına gelir.
Farsça'da ahar, "kuvvetli yiyecek, kahvaltı; parlatılmış çelik" gibi mânalara gelir. Kelimenin kâğıtçılık ve kitap sanatlarında bir terim olarak kullanılması, âharın kâğıda yedirilmesi ve böylece kâğıdın beslenmesi, takviye edilmesi, su ve rutubet gibi dış tesirlerden korunması, daha dayanıklı hale gelmesiyle ilgilidir. Aharın Arapça'sı ise sakldır. Aynı kökten saykal, "âhar ve cilâ yapan kimse, cilâ yapmaya mahsus âlet, mühre" anlamlarında dilimizde kullanılır.
Aharsız kâğıt, mürekkebi kolayca emer veya dağıtabilir. Böyle kâğıtlara yazı yazmak ve gerektiğinde tashih yapmak zorlaşır. Aharlanmış kağıt üzerinde teşekkül eden koruyucu tabaka, kağıdın sathını düzgün ve kolay yazılabilir hale getirdiği gibi, mürekkebin emilmesine de engel olarak gerektiğinde kağıda zarar vermeden düzeltme yapılmasına ve yazının kolayca silinerek yeniden yazılmasına imkan verir.
Bazen nemli pamuk veya süngerle silerek, çok defa da hafifçe kazımak ve ekseriya yalamak suretiyle gereken düzeltmeler yapılabilir. Türkçe'de okumuş yazmış kişiler için eskiden kullanılan "mürekkep yalamış" tabiri de buradan doğmuştur. Bu sebeple hattatlar, müzehhipler ve minyatür ustaları daima aharlı kağıt kullanmışlardır.
Kitap sanatlarının yaygın olduğu devirlerde kâğıt âharlamak bir meslek haline gelmiştir. İstanbul'un Beyazıt semtinde eskiden mevcut Müzehhipler Çarşısı'nda âhar ve mühre yapan esnaf da bulunurdu. Ta'lik hattıyla kıtalar yazmakta kullanılan ve "ta'lik kağıdı" denilen kâğıtların sol alt köşesindeki soğuk damgalardan öğrenildiğine göre, 19. yüzyılın meşhur âharcıları arasında Kadri, Seyyid Ahmed, Hasan Remzi, Muhtar, Rıfkı, Rif'atî ve Memduh gibi sanatkârlar vardı. Ancak hattatlar kullandıkları kâğıtları, kâğıdın ve mürekkebin özelliklerine göre ekseriya kendileri âharlamayı tercih etmişlerdir.