Arama
Ahmet Hamdi Tanpınar'ın satır aralarındaki müzik
İnsan ruhunu zenginleştirecek eserler kaleme alan Ahmet Hamdi Tanpınar'ın sanatının ve estetiğinin oluşumunda musikinin çok önemli, işlevsel bir rolü vardı. Onun eserlerinin anahtar kavramlarından biri olan musiki, bir çağrışım aracıydı. Tanpınar romanlarında bir olayı veya durumu betimlemek yerine besteye atıfta bulunurdu. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın satır aralarında yer alan müzikleri sizler için derledik.
Ahmet Hamdi Tanpınar için ses ve musiki oldukça önemliydi. O musikiyi bir esin kaynağı, çağrışım aracı olarak kullanırdı. Onun romanlarındaki kahramanların diyaloglarında muhakkak besteler yer alırdı.
Usta kaleme göre musiki, dış dünya ile ilişkisi olmayan "nesnesiz" bir sanattı. Bir yazısında müziği şöyle tanımlar: "Musiki giydirilmiş zamandır. Maddesizdir, sesten yani heyecanların en iptidai işaretinden yapılmıştır. Daima oluş halindedir, aynen zaman gibi ve onun nizamıyla kendi kendisinden doğar büyür ve kaybolur."
Türk musikisi üç büyük eser etrafında gelişmesini sağlar, Abdülkadir-i Meragi'nin hiç dinleyemediğimiz Segâhkâr'ı, Itrî'nin Nevakâr'ı (isterseniz buna Mevlânâ için yazdığı Nat'ı da ilâve edersiniz, yahut birinden birini tercih edersiniz) ve Dede Efendi'nin Ferah-fezâ Âyini.
Ebubekir Ağa'nın, Üçüncü Selim'in ve Dede Efendi'nin bestelerine eserlerinde yer veren Tanpınar'ın, hayal dünyasını musiki besler.
Yazarın en önemli romanlarından biri olan Huzur'da, müzikal bir formu ayrıca göz önünde bulundurur. Öyle ki eseri anlayabilmek için ses ve musiki anahtar vazifesi görür.
Edebiyat tarihçisi Mehmet Kaplan, Huzur için: "Tanpınar romanını yazarken, kompozisyon bakımından mûsikîde görülen tem, "variation" ve " contre-point" fikrinden ilham almıştır. Eserinde ses ve mûsikîye büyük ehemmiyet vermesi de bunu gösterir." der.
Dede'nin Ferahfezâ ayini sadece bir dua, inanan ruhun Allah'ını aradığı bir çırpınış değildi. Mistik ilhamın vasfı olan geniş hamleyi, sırrı, doğrudan doğruya zorlayan büyük ve dinmez hasreti, hiç kaybetmeden eski musikinin belki en oyunlu eserlerinden biriydi. Dede alaturka musikinin makamlar arasında küçük gösterişler, değişmeler ve kararlarla dolaşmaktan ibaret olan gelişmesini o şekilde ifade etmişti ki, ayin kendiliğinden bir sembol oluyordu."
Tanpınar, Huzur romanında, müziğin insanlar üzerinde bıraktığı etkiyi uzun uzun anlatır. Tüm bu anlatışlarda, o uzun tasvirlerde bütün bir eserin parçaları vardır. Roman başkahramanı Mümtaz, bütün bir eserden, ilkten başlayarak her şeyi anlatacak bir destan yazmaktan bahseder. Bu nedenle insan Huzur'u okurken, uzun bir müzik parçası dinliyor hatta nota okuyor gibi hisseder.