Ahşabın zarafetle buluşması: Naht sanatı
Uzun bir geçmişe dayanan naht sanatı, ahşabın belirli teknikler ile oyularak şekil almasıyla icra edilir. Türklerin İslamiyet'i kabulünden sonra gelişim gösteren bu sanat, Osmanlı döneminde zirve noktasına ulaşır. Bu sanat ile ortaya çıkan eserler, bitkisel ve geometrik motifleriyle büyük bir emek ve sabır ürünüdür. Günümüzde bu sanat ile ilgilenen sanatçı sayısı oldukça azdır ve bu sanat unutulmaya yüz tutmaktadır.
🔸 Naht sözcüğü ahşabı yontma, kabuğunu soyma manalarına gelir. Bu sanat, ağacı kabartma şeklinde yontarak biçim verilmesiyle ortaya çıkar. Ayrıca marangozların ahşabı yontup düzelterek yeni bir nesne ortaya koyma işlemine benzerlik gösterdiği için kelimelerden yeni bir kelime oluşturmaya da bu isim verilmiştir.
🔸 Naht sanatıyla meşgul olan kişilere nahhat denir. Bu sözcük, Osmanlıca marangoz, doğramacı ve ahşap oymacısı anlamlarındadır.
🔸 Türklerin Müslümanlığı kabul edişiyle ahşap oyma sanatı, ilk olarak Türkistan'da gelişim göstermeye başlar. İslami motiflerle gelişen bu sanat, sonrasında Asya, Avrupa ve Afrika ülkelerinde gelişim gösterir.
🔸 Türklerin İslamı kabulünün öncesinde Orta Asya'daki Türkler'de de ahşap oyma sanatına rastlanır. Fakat bu dönemdeki motiflerde Çin ve Hint etkileri görülür.
NAHT SANATININ TARİHİ GELİŞİMİ
🔸 Ahşapla ilişkili sanatlar Anadolu'da, Selçuklu döneminde gelişerek zaman içinde özgünleşir. Beylikler ve Selçuklu dönemi naht sanatı ile yapılan ağaç eserler genellikle mihrap, cami kapısı, dolap kapakları gibi ögelerden oluşur.
🔸 Anadolu Selçukluları döneminde ahşap oyma sanatına oldukça önem verilmiştir. Erzurum, Harput, Beyşehir, Konya gibi büyük illerde bu sanata dair güzel örnekler ortaya çıkmıştır. Bu dönem süsleme motiflerininin ana temasında, çini sanatında da olduğu gibi geometrik şekiller hakimiyet gösterir.
🔸 Osmanlı döneminde ağaç oyma sanatı en başarılı örneklerini vermiştir. Rumi ve hatai denilen bitkisel ve hayvansal motiflerin stilize edilmesiyle oluşan motifler, ana temayı oluşturur. Bu dönemdeki başlıca uygulama alanları ise camilerin mihrap ve minberleri, rahleler, kapı, dolap kapakları ve pencerelerdir.
🔸 İslam dininin heykel sanatını uygun görmemesi ahşap oyma sanatının Müslümanlar ve Türkler içinde gelişiminde oldukça etkili olmuştur.
🔸 Naht sanatına dair teknikler 19. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Türk sanatçılar eserlerinde genellikle şimsir, ceviz, meşe ve ıhlamur ağacı kullanmıştır.
🔸 Günümüzde naht sanatıyla uğraşan kişi sayısı oldukça azalmış, bu zarif sanat unutulmaya yüz tutmuştur. Camilerde kullanılan ahşap oymalara alternatif, kolay üretilebilir ürünler kullanılmaya başlanmıştır.
