Arama
Hüsn-i hat nedir? Bir hattat nasıl yetişir?
Hüsn-i hat sanatı, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi'ne kaydedildi. Böylelikle Türkiye'nin somut olmayan kültürel miras listelerindeki unsurlarının sayısı 21'e ulaştı. Varoluşunu Allah kelamına borçlu olan ve O'nun sözlerinin aktarılmasına adanan hüsn-i hat, en güzel şekli ile sure ve hadislerin yazılmasında kullanıldı. Peki, hüsn-i hat nedir? Bir hattat nasıl yetişir? Hüsn-ü hat çeşitleri nelerdir? Gelin, bu kıymetli geleneksel sanatımıza daha yakından bakalım.
Ali Haydar Efendi'nin celî ta'lîk levhası
🔸
Eskiden hat san'atını icrâ edebilmek, diğer mesleklerde de olduğu gibi, bâzı kayıtlara tâbi idi. Bir hattat namzedi, hocasının yazılı izni, yâni icâzetnâmesi olmadıkça eserlerinin altına imzasını koyamazdı.
Hat san'atına girenler içinde kabiliyeti zayıf olanlar, harflerin önce teker teker, sonra ikisinin birleşerek yazılması demek olan müfredât çalışması sırasında kendiliğinden tasfiye göreceğinden, müfredât merhalesini atlatanlar hattatlık yolunda istikbâllerine ümitle bakabilirlerdi.
Bir üstattan hüsn-i hat meşkine başlayan ve buna bakarak aynen taklide çalışan öğrencinin yazısını hoca beğenmediyse, o satırın hemen altına beğenmediği harf veya kelimeyi, kaidesine uygun bir şekilde yazıp, noktalarla ölçülendirir. Buna çıkartma denir.
Abdülfettâh Efendi'nin celî sülüs bir levhası
🔸
Talebe bu harfleri hocasının tarifine uygun bir şekilde çalışarak yeniden yazar ve ertesi ders tekrar getirir. Üstadı bir kusur görürse, aşağıya tekrar bir çıkartma yapar.
Her hafta hocaya devam etmek ve istidadı olmak şartıyla, üç-beş yılda bütün merhaleler geçilebilirdi. Çalışmasını tamamlayan hattat, namzedine üstadının vereceği diploma, bunu almayı hakkedene yazılarının altına imza koyabileceği hususunda bir izin vesikasıdır. Bu imza salâhiyetini almaya icâzet almak, bu husustaki yazılı vesikaya da icâzetnâme denir.
Yazıların altına imza konurken, "bunu yazdı" manasına Arapça "ketebehû" kullanıldığından bu diplomanın bir adı da ketebe kıtasıdır.
Sultan Abdülmecîd'in celî sülüs zer-endûd levhası
🔸
Talebe, hattat unvanını almaya hak kazanınca, ekseriya bir câmide icazet cemiyeti tertip edilir; yapılan bu merasimle, yeni hattatın o arada tezhiplenmiş yazısı, zamanın hat üstatlarından müteşekkil ve bizzat hazır bulunan bir "hat jürisi"ne arz olunur. Bazen hoş hâdiselere de vesile olan bu icâzetnâme geleneği, zamanımıza kadar titizlikle devam edegelmiş, herhangi bir sebeple vaktinde icâzet alamamış büyük hattatlar bile, ilerlemiş yaşlarında da olsa bu kaideyi bozmamışlardır.
Gittikçe arınarak estetiğin zirvesini XIX.- XX. yüzyıllarda bulan Osmanlı hat sanatında asıl olan, yazıların okunabilmesidir. Ancak, sanat cihetinden esas olan da, hattın çizgilerindeki o saltanatlı güzelliğin fark edilmesidir."
Prof. Uğur Derman'ın Fikriyat'taki yazısının tamamını okumak için tıklayın
İbrahim Rodosî'nin sülüs-nesih bir kıt'ası
🔸
💠 Kur'an-ı Kerim'den ayet ve sureler, hadis-i şerifleri, veciz söz ve beyitler hüsn-i hatla yazılır. Ölçü ve kaidelerine uyularak meydana getirilir.
💠 Hüsn-i hatta sülüs, celi sülüs, nesih, muhakkak, reyhâni, tevki', rika', kûfî, siyâkat, ta'lik, celi ta'lik, dîvânî, celi dîvâni, rik'a, gubari gibi yazı türleri bulunmaktadır. Bu yazı çeşitlerinden önemli bölümleri Selçuklu, Osmanlı dönemlerinde ferman, berat gibi devlet yazışmalarının yanı sıra dini yapılarda icra edilerek günümüze kadar geldi.
◾▪ Kufi: İslam coğrafyasının en eski yazı çeşididir. Hz. Ali'nin Kufe'yi merkez olarak seçmesinin ardından burada gelişti. Köşeli, çetin denilebilecek bir üsluba sahiptir. Bu biçim giderek inceldi, kıvrımlar kazandı ve ayrı bir güzelliğe kavuştu.
◾▪ Muhakkak: Özellikle Kur'an yazımında kullanılır. Harflerin belirgin olduğu, giriftlikten uzak bir stile sahiptir. Kufî'den sonra geliştirildiği tahmin edilen Muhakkak yazı biçiminin boyutu büyükçedir. Bu özelliği onun 16'ncı yüzyıldan sonraki kullanımını azaltmıştır.
İslam coğrafyasının vazgeçilmez sanat alanı hüsnü hat çeşitleri
Abdullah Zühdi Efendi'nin sülüs-nesih bir kıt'ası
🔸
◾▪ Reyhâni: Muhakkak hat yazısının küçük yazılışı denilebilir. Kur'an yazımında kullanılır. Ancak geniş yer kapladığından varlığını fazla sürdürememiştir.
◾▪ Sülüs: Ümmü'l-hutût (yazıların anası) denen sülüs, levha, kitap başlığı gibi her çeşit gaye için Emevi Devleti'nin son devrinden itibaren kullanılmaya başlandı.16. yüzyıldan itibaren de bütün İslam dünyasında muhakkakın yerini aldı.
◾▪ Nesih: "Hükmünü ortadan kaldırmak, bir eseri istinsah etmek" anlamına gelir. Kitap istinsahında ve basma eserlerde yaygın biçimde kullanılan bir yazı çeşididir.
◾▪ Rik'a: Çabuk yazılmaya çok elverişli bir yazı türüdür. Osmanlı da bazen vakıf işlerinde, genellikle Kur'anların son dua sayfasında ve öğrencilerin sülüs ve nesih icazetnamelerinde (diploma) hattat hoca tarafından yazılan tasdik makamındaki yazılarda kullanılmıştır. Bu yüzden bu yazıya icâze veya hatt-ı icâze denilmiştir.