İbn Haldun'un şehirleri

İbn Haldun, hayatının tamamını uzun ve bıçak sırtı bir yolculuğun içinde yaşayarak geçirmiş yalnız bir filozof, nam-ı diğer; âllame. Şehirler, ülkeler ve yollar boyunca kendini aramaya koyulmuş görkemli bir yıldız olarak ışığının parlaklığı yedi asır sonrasına bile miras ve de yadigâr. "Coğrafya kaderdir" diyen bir düşünür Haldun. Hayatının ilk 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, dört yılını yine doğduğu topraklar olan Tunus'ta, son 24 yılını ise Kahire'de geçiren bir gurbet yolcusuydu. Batı ile Doğu arasında geçen ömrü, kaderin bir cilvesi denilebilecek şekilde hem Doğu hem Batı sayılan Mısır topraklarında nihayet buldu. İçinden sürgün, zindan, siyaset, ilim, yolculuk ve yalnızlık geçen şehirlerini onun o 'fırtınalı' ömründen ayrı düşünmek mümkün değildi. Zaten otobiyografik eserine verdiği isim bile et-Tar'if bi-İbn Haldun ve Rıhletuhu Garben ve Şarkan/İbn Haldun'u Tanıma, Batı'ya ve Doğu'ya Gezileri hayatını özetleyen bir açıklama gibidir.

Âllame'nin ciğerini yakan ilk oksijeni içine çektiği coğrafi nirengi, bir hayatın başlangıcıydı Tunus. İbn Haldun aslen Endülüslüydü ve 27 Mayıs 1332 tarihinde Mağrip topraklarında doğdu. "1332 Mayıs sonu Ramazan başında Tunus'ta doğdum. Ergenlik çağına kadar rahmetli babamdan terbiye gördüm" diyerek özetler başlangıç hikâyesini Haldun. Meşhur yedi kıraati, ifrad ve cem yöntemleriyle 21 hatimde hocası el-Batarni'ye burada okudu. Bu şehirde şiir ezberledi, usül öğrendi, ilim tahsil etti, meclislerde bulundu, beyitler okudu. 'Kara veba' salgınıyla ailesini, dostlarını, hocalarını ve bütün sevdiklerini kaybettikten sonra bir başına kalınca 20 yaşındayken ayrıldı çok sevdiği Tunus şehrinden.

1378 yılında atalarının eserleri, ocakları ve mezarları bulunan baba evine döndüğünde artık 46 yaşındaydı. 26 yıl sonra döndüğü ata ocağında bu kez yalnızca dört yıl kaldı. Burdaki evi hâlâ dimdik ayakta ve itinayla korunuyor. Haldun'u doğuran bir anne olarak Arap-Osmanlı-Afrika esintilerinin kültürel hinterlandında hayat bulan Tunus, bir 'kapılar' şehridir. Binlerce kapıdan oluşan bir şehirde, yüz binlerce anahtar keşfeden İbn Haldun, doğduğu şehre benzeyen zihniyle Tunus gibi bir filozoftur. Ve hâlâ el-Medine kapısında bekler ruhu.

Ünlü mimar Le Corbusier'in; "Şehirleşme, hayatın bir göstergesiyse, Cezayir insana dair değişimin mimari başyapıtıdır" diye tanımladığı Cezayir, boydan boya Atlas Dağları ile örülerek Akdeniz kıyısına sarkıtılmış bir Kuzey Afrika incisi olarak bilinir. 1352 yılında Tunus'tan yola düşen İbn Haldun, çöl ve denizin ülkesi Cezayir'e gelerek, burada; Biskera, Kosantine, Bicaye ve Tilimsan gibi şehirlerde yaşar.

İlk Cezayir seyahati iki yıl sürse de ikinci gelişi oldukça görkemli bir misafirlik sayılır. Haldun, 1375 yılında bir görev için Biskra'daki Davadid Berberilerine gönderildi. Ardından Tilimsan ile Biskra arasında bulunan İbn Selame adlı kalede bütün meşgalelerden uzak bir şekilde dört yıl kalarak el-İber'i yazmaya koyuldu. daha sonra ata toprakları yola revan oldu.