İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri
1071 Malazgirt Zaferi ile birlikte Anadolu topraklarına hakim olan Selçuklular, bölgeyi mimari ve sanat alanında kalkındırdılar. Köklü bir geçmişe sahip olan Selçuklular, İslam'dan sonra asıl hüviyetine kavuşan çini sanatını eserleriyle zirveye taşıdılar. Peki, Selçuklu çini sanatında kullanılan motifler ve bu sanatı diğer dönemlerden ayıran hususlar nelerdi?
📌 İç ve dış mimarimizin en renkli kolu olan çini, porseleni dünyaya tanıtan Çinlilere ithafen bu şekilde adlandırılır. Kelime, "Çin işi, Çin'e ait" anlamına gelmekte oysa zihinlerimizdeki çini görüntüleri, anlamıyla hiç uyuşmuyor.
🔹 Cami, saray, medrese ve birçok yapıda karşımıza çıkan çininin, kültürümüzün önemli bir parçası olduğunu düşünürüz. Bu düşüncemizde de yanılmış sayılmayız zira sanat tarihçileri çininin Türklere özgü bir sanat olduğunda hem fikir.
📌 Mimari hayatımızda çini sanatının kullanımı oldukça eski tarihlere uzanıyor. Çini, her dönem teknik anlamda üstünlükler göstererek günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başarmış bir sanat.
🔹 Dini yapılarda görmeye alışkın olduğumuz çini, asıl hüviyetini İslam'la beraber kazanır. Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Harzemşahlılar ve Büyük Seçuklular mimarisinde kullanıldığı bilinse de çini, asıl gelişimini Anadolu Selçuklusu'nda gösterir. Mimariye bağlı olarak bir ilerleme kaydeden çini, hiç kuşkusuz renkli atmosferiyle mekanlara ruh katmaya devam ediyor.
📌 Çininin Anadolu Selçuklusu'nda gelişim göstermesinde kültürel bir etkileşim de söz konusudur. Bizans medeniyetiyle tanışan Türkler, bu medeniyetin sanatından da türlü şekillerde etkilendiler.
🔹 Türkler, Bizans mimarisinde çok kullanılan mozaik ve freskonun yerine mimari süsleme öğesi olarak İslami incelikle yoğrulan çiniyi tercih ederler.
📌 Selçuklular'ın kullandığı çini sanatı teknikleri şöyledir:
1- Mozaik çini tekniği:
13.yüzyıl Anadolu Selçuklusu'nda ortaya çıkan ve Osmanlı döneminde varlığını 15. yüzyıl sonuna kadar sürdüren bir tekniktir. Bu teknikle firuze, mor, yeşil, lacivert renkte sırlanmış çinilerden istenen örneğe göre kesilmiş parçalar alçı zemin üzerinde bir araya getiriliyor ve yepyeni ahenkli bir görüntü ortaya çıkar.
2- Sır altı boyama tekniği:
Pişmiş toprağın üstüne çekilen ince astar tabakasına süslemeler yapılır, süslerin üstüne sır sürüldükten sonra parça yeniden fırınlanır. Selçuklu ve Osmanlılarda en çok görülen yöntemdir.
3- Perdah tekniği:
Bir sır üstü tekniğidir. Beyaz astarlı renksiz saydam sırlı levhalar üzerinde altın ve gümüş tozları ile süsleme yapılmakta ve fırınlanmaktadır.
📌 Çiniyi diğer sanat türlerinden ayıran husus kullanılan teknikler olarak görülmektedir. Bunun farkında olan Selçuklular, ortaya koydukları yeni tekniklerle sanattaki başarılarını tescillemiş oldular.
🔹 Anadolu Selçukluları'ndaki çini sanatına baktığımızda gözümüze ilk çarpan husus; kullanılan bu tekniklerin kalitesidir. İlk dönem çini örneklerinde sırlı tuğla, levha çini ve mozak çini teknikleri kullanılmış, en çok tercih edilen ise firuze renkli çiniler olmuştur.
