Kadim şehre adanmış abidevi eser: İstanbul Ansiklopedisi
Reşad Ekrem Koçu, yazdığı 11 ciltlik ansiklopedi ile İstanbul'un parmak izini çıkardı. Bu eser, bir şehir üzerine ülkemizdeki ilk, dünyadaki ikinci ansiklopedi olma özelliğine sahipti. "Nevi şahsına mahsus" tarihçi Reşad Ekrem, ansiklopedilerin asık suratlı ciddiyetinden uzak, okurların yüzünde tebessüm oluşturacak tarzda maddeler kaleme aldı. İstanbul'u her yönüyle sayfalara sığdırmayı planlasa da işler istediği gibi gitmedi. Peki, bu abidevi eser neden tamamlanamadı?
📌 Reşad Ekrem, 1905 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Çocukluğunu yalılarda geçirse de babasının işi nedeniyle Konya'ya gitti ve ilkokulu burada tamamladı.
📌 Savaş sebebiyle ortaokul ve lise kapandığından dolayı annesiyle birlikte İstanbul'a döndü. Liseyi yatılı olarak Bursa Erkek Lisesi'nde okudu. 1931'de İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden mezun olunca, kürsü başkanı Ahmed Refik'in (Altınay) asistanı oldu.
📌 Burada 'Osmanlı Muâhedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muâhedesi' adlı çalışmasını hazırladı. Örnek aldığı hocası Ahmed Refik, 1933'te yapılan üniversite reformunda görevinden uzaklaştırılınca Reşat Ekrem de yeni kurulan üniversiteden istifa etti.
📌 Kuleli Askerî Lisesi, Vefa Lisesi ve Pertevniyal Lisesi tarih öğretmenliği yanında Cumhuriyet, Yeni Sabah, Milliyet, Hergün, Yeni Tanin ve Tercüman gibi gazetelerle Hayat Tarih Mecmuası, Resimli Tarih Mecmuası, Tarih Dünyası, Hayat, Yeşilay, Büyük Doğu, Hafta, Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul Enstitüsü Mecmuası gibi dergilerde makaleler yazarak geçimini sağladı.
📌İstanbul'a olan hayranlığını Ahmed Rasim'den alan Reşad Ekrem,"nevi şahsına mahsus" bir tarihçiydi. En önemli eseri ise İstanbul'un "muazzam kütüğü"nü oluşturmak için kaleme aldığı ansiklopediydi.
📌Kadim şehre olan hayranlığını, 1944 yılında fasiküller halinde neşrettiği, İstanbul Ansiklopedisi ile gösterdi. Bu eser, bir şehir üzerine ülkemizdeki ilk, dünyadaki ikinci ansiklopedi olma özelliğine sahipti.
📌İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu'nun gayretleri neticesinde ortaya konmuş abidevi bir eserdi. Burada şehrin tarihi, kültürü, mekânları ve hayatı, pek çok farklı yönüyle işledi. Okurla sohbet edercesine yazılan ansiklopedi, oldukça zengin içeriğe sahipti.
📌1940 yılında "İstanbul'un bir kütüğünü" meydana getirmeye karar verse de II. Dünya Savaşı'nın sıkıntılı zamanlarında gerekli parayı bulamamasından dolayı, bu isteğini ertelemek zorunda kaldı.
📌En nihayetinde Nihayet Cemal Çaltı adlı bir tüccarın maddi desteğiyle İstanbul Ansiklopedisi'nin ilk fasikülünü, 1944 yılında çıkardı.
📌Bu dönemde ansiklopedisi 32 sayfalık fasiküller halinde çıkıyordu. Sonradan fasiküllerin toplanmasıyla ciltlenerek ansiklopedi haline gelerek basıldı.
📌 Reşad Ekrem Koçu, eserinde fotoğraf kullanmak yerine ünlü ressam ve çizerlere "tire" tekniğiyle çizimler yaptırdı.
📌 Ansiklopedinin içerdiği konular cami, mescid, tekke, türbe, kilise, ayazma, çeşme, sebil, saray, yalı, konak, köşk, han, hamam, tiyatro, kahvehane gibi yapılar; devlet adamı, âlim, şair, sanatkâr, iş adamı, hekim, muallim, hoca, derviş, papaz, keşiş, meczup, hânende, sâzende, çengi, köçek, derbeder, pehlivan, tulumbacı, kabadayı, hırsız, serseri, dilenci gibi şöhretler; şehrin dağı, bayırı, suyu, havası, mesire yerleri, bahçeleri, bostanları vb. tabiat güzellikleri ve coğrafyası; sokakları, mahalleleri ve semtleri; yangınları, salgınları, zelzeleleri, ihtilâlleri, cinayetleri ve dillere destan olan aşk maceraları; halkının âdet, an'ane, giyim ve kuşamı; İstanbul argosu; İstanbul'a ait resimler, şiirler, kitaplar, romanlar, seyahatnameler; İstanbul'a gelmiş yabancı şöhretler şeklinde sıralandı.
📌 Bu konu listesi, ansiklopedide yer alacak maddelerin ne kadar teferruatlı olduğunu da gösteriyordu.
