Osmanlıca dersleri- Farsça tamlamalar
Osmanlı metinlerini anlamak için tamlamaları doğru okumak önemlidir. Peki, Farsça tamlamaları nasıl okumamız gerekir? Metin içerisinde kelimelerin kökenini nasıl tanıyacağımızı bir önceki dersimizde görmüştük. Bu hafta ise Fikriyat Akademisi olarak hazırladığımız Osmanlıca derslerinde Farsça tamlamaları nasıl okuyacağımızı sizlerle buluşturuyoruz.
İnsanların tamlama kurma nedeni, varlıkların sonsuz olup kelimelerin sınırlı olması ve bu sınırsız varlıkla sınırlı kelimelerden cümleler kurmaktı.
Osmanlıcada Türkçe isim ve sıfat tamlamalarının yanında Farsça ve Arapça isim ve sıfat tamlamaları da kullanıldı. Özellikle Farsça tamlamalar pek çok kullanılmış neredeyse Farsça yapılı tamlama geçmeyen cümle kurulamaz olmuştu.
Tarihi metinleri doğru okumak ve anlamak için bu konunun iyice öğrenilmesi gerekir. Bunun için ilk önce Türkçedeki tamlamaların nasıl kurulduğunu hatırlayalım:
*Bahçenin kapısı
*Bahçe kapısı
Bu iki örnek de isim tamlamasıdır. Buradaki asıl unsur 'kapı' kelimesidir. Bu asıl unsura tamlanan denir. Bahçe kelimesi ise kapının aidiyetiyle tamlayıcı bir unsurdur, buna da tamlayan denir. Birinci tamlamada tamlayan (bahçe) nın eki almış, tamlanan (kapı) ise sı eki almıştır. Bu tamlamaya ise belirtili isim tamlaması denir.
Bahçe kapısı tamlamasında ise tamlayan olan 'bahçe' kelimesi eksizdir, buna da belirtisiz isim tamlaması denir.
*Yeşil bahçe
Bu tamlama sıfat tamlamasıdır. Asıl unsur bahçe kelimesidir. Yeşil ise sıfattır. Bu tamlamada unsurlar eksizdir. Sıfat olan unsur birden fazla kelimeden oluşan kelime grubu da olabilir. Bütün bu tamlamalarda asli unsur olan tamlananın sonda olduğuna dikkat edilmelidir. Bu Türkçenin genel bir özelliğidir, asli unsur tamlanan sonda olur. Cümlede de yüklem sonda olur. Fakat Farsça ve Arapça tamlamalarda asli unsur yani tamlanan sonda değil, baştadır.
Örneğin; bâb "kapı", "beyt" ise ev demektir. Bu iki kelimeden tamlama kurmak istenilirse ise; bab-ı beyt şeklinde kurulması gerekir.
*Evin kapısı- bab-ı beyt
Bu tamlamada asli unsur "kapı" anlamındaki bâb kelimesidir; ancak Türkçeden farklı olarak başa gelmiştir. Arapça tamlamalarda dizilişi açısından Farsça tamlamalar gibidir. Fakat dilimizde Arapça tamlamalar daha az kullanıldı. Farsça tamlamalar ise oldukça sık kullanıldı. Bu yüzden bu tamlamaları doğru okumadan ve anlamını çözmeden metinleri anlamanın imkanı yoktur.
Farsçada isim ve sıfat tamlamasını diğer kelime gruplarından ayırt etmemizi sağlayan ise tamlama (izafet) esresidir. Tamlanan (asıl unsur) kelimenin son ünsüzünün esreli okunması demektir. İzafet esresi, ünsüzle biten kelimelerde yazılmaz sadece okunur.
Farsça tamlamaları Türkçeye aktarırken ise tamlayan ile tamlananın yerini değiştirmek gerekir.
Osmanlıcayı yeni öğrenenler için Farsça yapılı tamlamalarda en zorlayıcı nokta; birinci unsur yani tamlananı ünsüzle biten kelimelerin doğru okunması, bunların kendilerinden sonra gelen kelimeyle bir tamlama ilişkisi kurup kurmadığının belirlenmesidir.
Bu noktada metni doğru okuma başarısı ise okuyan kişinin dil bilgisi, kelime dağarcığı, genel kültürel birikim gibi donanım gücüne bağlıdır. Osmanlıca yazılan metinlerin doğru okunması ve anlamlandırılması için gramerin dışında kelime dağarcığının da zenginleştirilmesi gerekir.
Yukarıdaki tabloda Farsça yapılı tamlamaların Türkçe karşılığı verilmiştir.*
Osmanlıca öğrenirken karşılaşacağınız kelimeler için tıklayın.
Farsça yapılı tamlamaların doğru okunması için iki kelime arasında bir tamlama ilişkisi olup olmadığının tespit edilmesi gerekir. Eğer birinci kelime yani tamlanan ünlüyle bitiyorsa izafet kesresi ye (ى) veya hemze (ء) ile mutlaka gösterilir.
Ancak tamlanan kelime ünsüzle bitiyorsa izafet kesresi yazılmaz, sadece bu kelimelerin son harfi sanki esreliymiş gibi okunur. İşte bu kelimeler, Osmanlı Türkçesi metinleri okumakta güçlük doğurabilir.
Daha iyi anlamak için izafet kesresinin kullanışını gözden geçirelim:
