Yeni hüviyetleriyle kiliseden çevrilmiş camiler
İstanbul, Bizans'ın yüzyıllar boyunca sürdüğü Hıristiyanlık boyasını 1453'ten sonra üstünden atmaya başlamıştır. İslam boyasıyla boyanmaya başlayan şehir "eski" İstanbul'a has mimari yapıları da yenileştirmiştir.
Osmanlı hâkimiyetine yeni geçmiş İstanbul'da büyük kiliselerin başlıcaları camiye dönüştürülmüştür. Fetih'ten sonra kiliselerin camiye çevrilmesi büyük oranda II. Beyazid devrinde gerçekleştirilmiştir. Metruk haldeki kiliseler II. Beyazıt'ın devlet adamları tarafından bir yarış halinde camiye dönüştürülmeye başlanmıştır.
Bu süreç içerisinde 40 küsur kilise camiye dönüştürülmüştür. En meşhuru, belki de çoğumuz tarafından tek bilineni Ayasofya olan, camiye çevrilmiş kiliselerden birkaçını sizler için derledik. İşte, binaları yeni hüviyetlerinden daha eski 13 cami.
1-AYASOFYA CAMİİ
Daha önce yapılan 2 Ayasofya'nın çeşitli sebeplerle tahrip olup yıkılmasından sonra imparator I. Jüstinyen tarafından 6. yüzyılda inşa ettirilen bu 3. yapı günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Fatih'in İstanbul'u fethinden hemen sonra camiye çevrilen bu yapı 1 Şubat 1935'te müze olmuştur.
15 yüzyıl boyunca ayakta duran bu yapı sanat tarihi ve mimarlık dünyasının başyapıtları arasında yer alır ve büyük kubbesiyle Bizans mimarisinin bir simgesi olmuştur. Ayasofya diğer katedrallere kıyasla şu özellikleriyle ayırt edilir:
-Dünya'nın en eski katedralidir.
-Yapıldığı dönemden itibaren yaklaşık bin yıl boyunca (1520'de İspanya'daki Sevilla Katedrali'nin inşaatı tamamlanana dek) dünyanın en büyük katedrali unvanına sahip olmuştur.
-Günümüzde yüz ölçümü bakımından dördüncü sırada gelmektedir.
-Dünya'nın en hızlı (5 yılda) inşa edilmiş katedralidir.
-Dünya'nın en uzun süreyle (15 yüzyıl) ibadet yeri olmuş yapılarından biridir. Kubbesi "eski katedral" kubbeleri arasında çapı bakımından dördüncü büyük kubbe sayılmaktadır.
2- SÜMBÜL EFENDİ CAMİİ
İstanbul Suriçi Kocamustafapaşa semtinde bulunan eserin aslı, Hosios Andreas Manastır kilisesidir. 1284 yılında VIII. Mikheal in yeğeni Teoddora tarafından kızlar manastırı kurularak Hosios Andreos kilisesi yaptırılmıştır. İstanbul'un fethinden sonra harap halde bulunan kilise II. Beyezıt'in Veziriazamı Koca Mustafa Paşa tarafından 1489 tarihinde camiye çevrilmiş, yanına medrese, hankah, imaret, hamam ve çeşme yaptırılıp bir külliye haline getirilerek manastır havasından kurtarılmıştır. Tamamen Türk mimarisi üslubunda bir merkezi kubbe yapılarak, kuzey ve güneyden iki yarım kubbe ile desteklenmiş, dış duvarlar Türk üslûbunda bir kılıf içine alınmıştır.
Böylece birçok sütunlu son cemaat yeri eklenen eski kilise tamamen Türk hüviyetine büründürülmüştür. Mabet, camiye tahvil edildiğinde batıdaki girişi kapatılarak, bugün son cemaat yerine açılan kapılardan önce sağ, sonra da soldaki kapı açılarak giriş sağlanmıştır. Daha önce iptal edilen batı kapısı yerine, kaidesi sekiz cepheli olan minaresi yerleştirilmiştir. Sekizinci kenarı mabede yapıştırılıp buradan da minareye giriş kapsı açılmıştır. Minare kürsüsü istalaktit başlıklı ve sivri kemerli panolarla süslenmiştir.
