Arama
Anadolu'daki ilk yerleşim yerleri
Dünyanın ilk yerleşim yerlerine ev sahipliği yapan Anadolu'nun her köşesinde, farklı medeniyetlere ait zengin kültürel varlıklar mevcuttur. İnsanlık tarihinin dönüm noktası olan bu yerleşimler, binlerce yıllık izler taşır. Dünya tarihini etkiyen birçok ilkin bu coğrafyada ortaya çıkması, kadim Anadolu topraklarını medeniyetlerin biricik beşiği haline gelir. Sizler için Anadolu'daki ilk yerleşim yerlerini derledik.
📌 Anadolu; coğrafi konumu, uygun iklim koşulları, verimli toprakları, çevresine göre zengin su kaynakları gibi özellikleri nedeniyle dünyanın en eski yerleşim alanlarından biridir. Tarih öncesi çağlardan günümüze Anadolu toprakları üzerinde çok farklı yapıda kültür ve medeniyetlerin kurulması, yaşadığımız coğrafyayı âdeta bir açık hava müzesine dönüştürür.
📌 Yapılan arkeolojik çalışmalar, ülkemiz topraklarında yerleşmenin günümüzden en az 10-12 bin yıl öncesine kadar gittiğini ortaya çıkarır. Buzul Çağı'nın etkilerinin sona ermesiyle kapalı havzalarda bulunan göller, sıcaklığın artmasına bağlı olarak yavaş yavaş alan kaybetmiş ve çevrelerinde tarıma uygun, geniş bölgeler ortaya çıkmıştır.
📌 Tarıma elverişli bu alanlarda mağara yaşamı ve avcılık ekonomisi yerini yerleşik düzende yapılan tarım ve hayvancılığa bırakır. Böylece Anadolu topraklarında ilk köy tipi yerleşmeler ortaya çıkmış olur.
📌 Anadolu'daki verimli tarım alanlarında kurulan köy tipi yerleşmeler zamanla büyüyerek kent tipi yerleşmelere dönüşür. Bu yerleşmelerde ihtiyaçtan fazla üretim yapılması; bakır, demir ve tunç gibi madenlerin işlenmeye başlanması; uzak bölgelerle oluşan ticaretin gelişmesini sağlar.
📌 İnsan yaşamı ve faaliyetleri için elverişli, doğal koşullara sahip olan ülkemizin bulunduğu coğrafyaya sonraki dönemlerde birçok topluluk göç eder. M.Ö. 2000'li yıllardan sonra Anadolu'daki bazı küçük kent devletlerinin daha güçlü başka bir kent devletin egemenliğini kabul etmesiyle de krallıklar ortaya çıkar.
📌 Şanlıurfa'nın 15 kilometre güneydoğusunda bulunan Göbeklitepe'nin tarihi M.Ö. 11000 yılına kadar gider. Göbeklitepe, şu ana kadar keşfedilen tarihin en eski, insan eli ile inşa edilmiş tapınağı olarak kabul edilir. Doğal bir tepenin üzerinde yer alır ve çevresi düz çizgiler halinde dizilmiş taşlarla sınırlandırılmıştır. İçinde T biçimli sütunlarda birçok figür yer alır.
📌 Sütunlarda yer alan aslan figürleri, Anadolu'da tarihin ilk dönemlerinde aslanların bölgede yaşadığını belgeleler. Sütunlarda insan figüründen çok, hayvan figürleri vardır, bazı sütunların boyları 3 metreye ulaşır. 1964'te keşfedilen Göbeklitepe, yerleşik hayata henüz geçmemiş avcı – toplayıcı insan topluluklarını bir araya getiren tarihin ilk yapısıdır.
Göbeklitepe gelecek kuşaklardaki prehistoryanlar ve arkeologlar için oldukça önemli kalmaya devam edecektir.
Prehistorya nedir❓
Prehistorya, genel anlamda tarih öncesi olarak tanımlanmaktadır. Arkeoloji geçmişte yaşamış toplulukların ve toplumların kültürlerini, onlardan geriye kalan maddi kalıntılara dayanarak anlama, değerlendirme bilimidir.
Arkeolog kimdir❓
Arkeolog, insanlık tarihi ve tarih öncesi hakkında bilgi toplamak için eski uygarlıkların geride bıraktığı mimari yapı, eşya, kemik vb kalıntıları inceler. Aletler, mağara resimleri, bina kalıntıları, kazılarla gün ışığına çıkaran, inceleyen, değerlendiren ve koruyan kişidir.
📌 Diyarbakır'ın kuzeyinde, Ergani Ovası'nda, Dicle Nehri'nin kenarında bulunan M.Ö. 7500'den başlayan yerleşim evreleriyle bilinen Çayönü, 1963 yılında keşfedilir. Höyük çevresinde resimli-resimsiz mağaralar, mağara duvarları kullanılarak yapılmış evlerin izleri bulunur. Arkeolojinin ilk veri tabanında tarıma ilk başlanılan yer olarak gösterilmiş olması açısından da önemlidir.
📌 Yaklaşık 10 bin yıl önce ilk yerleşimin başladığı Çayönü'nde 6 bin yıl boyunca yuvarlak planlı kulübeler, ızgara plan, taş döşemeli gibi birbirinden farklı mimari tasarımda binalar bulunur.
📌Yerleşik toplumsal hayata geçişle birlikte, tarımın başlangıcı ve avcılık gibi önemli sosyal değişim ve gelişmelere tanıklık eden Çatalhöyük Neolitik Kenti, Konya'nın Çumra İlçesi sınırlarında, yaklaşık 14 hektarlık bir alan üzerinde yer alır. Höyük, farklı yükseklikte iki tepe düzü olan bir tepe şeklindedir. Bu iki yükseltisi nedeniyle çatal sıfatını alır.
📌 İki höyükten oluşan Çatalhöyük Neolitik Kenti'nin daha uzun olan Doğu Höyüğü, 18 Neolitik yerleşim katmanından oluşmaktadır. Söz konusu katmanlarda, sosyal örgütlenmeyi ve yerleşik hayata geçişi simgeleyen duvar resimleri, rölyefler, heykeller ve diğer sanatsal öğeler yer alır. Batı Höyüğü ise Kalkolitik döneme ait kültürel özellikler gösterir.
Bu özellikleriyle Çatalhöyük, aynı coğrafyada 2000 yıldan fazla bir süredir köylerden, kentsel hayata geçişin de önemli bir kanıtıdır.
📌 Çatalhöyük Neolitik Kenti; kalıntıların boyutu, yaşayan toplumun yoğunluğu, güçlü sanatsal gelenekler ve zaman içindeki sürekliliğin benzersiz bileşimi ile önemli bir değer taşır.