Beyazıt Devlet Kütüphanesi tarihçesi
Tarihi geçmişi, kitap sayısı, koleksiyonları ve derleme kütüphanesi ile Türkiye'nin en önemli kütüphanelerinden olan Beyazıt Devlet Kütüphanesi, ülkemizin devlet eliyle kurulan ilk kütüphanesi olmasının yanı sıra Türkiye'nin ilk 'milli kütüphanesi' olma özelliğini de taşıyor. Kütüphanenin kuruluş amacı ise öncesinde dağınık durumda olan kütüphane eserlerini bir merkezde toplamak, onları daha çok kişinin yararlanmasına sunmak ve gelecek nesillere aktarmak için saklamak. İşte Osmanlı topraklarından kaçırılan nadide eserlerin de yer aldığı Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin tarihi geçmişi...
Büyük bir kütüphaneye duyulan ihtiyacı ve bu doğrultudaki talepleri gören Sultan II. Abdülhamid'in girişimleriyle kurulan Kütüphane-i Umumî-i Osmanî, bugünkü adıyla Beyazıt Devlet Kütüphanesi, ülkemizin devlet eliyle kurulan ilk kütüphanesi. Ayrıca, Türkiye'nin ilk 'milli kütüphanesi' olma özelliğini de taşıyor. Beyazıt Külliyesi'nin imaret kısmında raflarına yerleştirilen bir takım "Naima Tarihi" ile hizmete açılan kütüphanenin, kitap ve mecmua koleksiyonları olağanüstü bir hızla zenginleşti. 1934 yılında çıkan '2527 sayılı Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu' ile derlenecek eserlerin bir nüshasının da Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne verilmesi kararlaştırıldı, zamanla da Türkiye'nin en zengin kütüphanelerinden birisi oldu.
Kütüphanenin kuruluş amacı, öncesinde dağınık durumda olan kütüphane eserlerini bir merkezde toplamak, onları daha çok kişinin yararlanmasına sunmak ve gelecek nesillere aktarmak için eserleri saklamaktır.
İstanbul'un çeşitli yerlerindeki Vakıf kütüphanelerinde bulunan koleksiyonların bir araya getirilmesi ve "bazı cami, türbe ve kenar mahallerde mahv ve telef olunan kitapların zayiinin önlenmesi, hem de ehil ve erbabının istifadesine sunulması" amacıyla devlet tarafından bir "Milli Kütüphane" kurulmak üzere harekete geçildiğinde, kütüphane için uygun bir yer aranır. Merkezi bir yer olması düşünüldüğünden Beyazıt İmareti uygun bulunur. Fatih'in oğlu Sultan II. Beyazıt tarafından 1501-1506 yılları arasında yaptırılmış olan, toplam 17 kubbeden oluşan İmaretin 6 kubbeli bölümü, zamanın padişahı II. Abdülhamid'in direktifleri ile restore ettirilir.
Kütüphane, Beyazıt Camii'nin müştemilâtından olarak 911'de (1506) bitirilmiş olan Beyazıt Külliyesi'nin restore edilen imaret kısmında açılır. Başlangıçta Beyazıt Külliyesi'nde bir kütüphanenin varlığını bildiren herhangi bir kayıt mevcut değildir. Daha sonra bu külliyede bir kütüphane olduğunu gösteren en eski kayıtlar 14. yüzyılın sonlarına aittir.
19. yüzyılda Batı'da görülmeye başlanan milliyetçilik akımları etrafındaki gelişmeler millî kütüphanelerin kuruluşunda önemli rol oynar. Pek çok Batı ülkesinin o güne kadar millî kütüphanelerini kurmuş olmaları zamanın yönetimini bu yolda çalışmaya sevk etmiş, aydınların da desteğiyle bu kütüphanenin kurulması gerçekleşmiştir. 1300 (1883) tarihli bir vesika ile telif ve tercüme olarak yayımlanan her eserden bir nüshanın kütüphanede toplanmasının öngörülmesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin millî kütüphane olma amacıyla kurulduğunu göstermektedir. Aynı dönemde kurulmuş olan umumi, hatta adında "millî" sıfatı bulunan kütüphanelerde dahi derleme amaçlı benzer faaliyetler görülmez.
Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin kuruluşu sırasında yapılan harcamalar devlet eliyle karşılanmış, ancak restorasyonun bir an önce bitirilmesi için II. Abdülhamid şahsî bütçesinden de yardımda bulunarak işi hızlandırmış ve açılan kütüphane vakıf kütüphanelerinden farklı olarak Maarif Nezâreti'ne bağlanmıştır. Kitap mevcudu açılışından sonra yapılan bağışlarla artar, kuruluşunun üçüncü yılında 4164'e, ertesi yıl 4764'e, 1888'de 7068'e ulaşmışır. II. Abdülhamid zamanında yapılan matbu bir fihristte kütüphanede 8054 cilt kitap bulunduğu kayıtlıdır.
İstanbul'da Beyazıt Camii yanında, devlet eliyle kurulan ve kuruluşu ayrıntılarıyla bilinen ilk kütüphane; Kütübhâne-i Umûmî-i Osmânî'dir. Kütüphane bir süre Bayezid Umumi Kütüphanesi olarak adlandırılır ve adı 1961'de Beyazıt Devlet Kütüphanesi olarak değiştirilir.
