Arama
Divan-ı Hümayun nedir? Divan-ı Hümayun hakkında bilinmesi gerekenler
Divan-ı Hümayun, üç kıtaya hükmeden Osmanlı'nın en önemli müessesiydi. Divan, günümüzdeki meclis, bakanlar kurulu ve yargı tarafından yürütülen yasama, yürütme ve yargı işlemlerini tek başına üstlendi. Sosyal sınıf, yaş, cinsiyet fark etmeksizin hemen herkesin başvurabildiği Divan-ı Hümayun hakkında Batılı seyyahlar da hayranlıkla söz etti. Sizler için Osmanlı idaresinin kalbinin attığı Divan-ı Hümayun hakkında bilinmesi gerekenleri derledik.
Türkçeye Farsçadan geçen divan kelimesi bu dilde devler anlamına gelir. Divan, Arapça ve Farsçada hükumet dairesi, kurul, toplantı ve bir şairin şiirlerini topladığı külliyat anlamlarını taşır. İlk zamanlarda devlet hazinesinden maaş alan kişilerin isimlerinin yazıldığı deftere de divan denirdi. Divan-ı Hümayun ise, padişah divanı anlamına gelir. Üç kıtaya hükmeden Osmanlı'nın en önemli karar organıydı ve padişah adına karar verirdi.
Orhan Gazi döneminde vezirlik makamının oluşmasından sonra Divan-ı Hümayun örgütlenmesi de gerçekleşti. Fatih Sultan Mehmet döneminde de klasik halini aldı. Fatih'in devrine kadar bizzat padişahların başkanlığında toplanan divana bu tarihten sonra da veziriazamlar reislik yaptı.
Sultanlar, Fatih döneminden sonra Divan-ı Hümayun'u tamamen terk etmedi. Harem'den Divanhane'ye açılan ve Kasr-ı Adl (Adalet Kasrı) olarak adlandırılan kafesli bölmenin arkasından divanın işleyişini takip eder, yeri geldiğinde durdururdu. Padişahların kendilerini izlediğini bilen divan azaları da son derece temkinli, adaletli karar verirdi.
Divana, veziriazam, defterdar gibi devletin önemli makamlarındaki zatlar katılırdı. Veziriazam, diğer vezirler, beylerbeyi, kaptanıderyalar, kadıaskerler, defterdarlar ile nişancılar divanın asli üyeleriydi. Bunlar fikirlerini beyan etme ve karar verme yetkisine sahipti.
Divana iştirak eden diğer kişiler, reisülküttâp, büyük ve küçük tezkireciler, çavuşbaşı, kapıcılar kethüdâsı, teşrifâtçı, asesbaşı, subaşı, muhzırbaşı, bostancıbaşı, Divân-ı Hümayun tercümanı, divân imâmı, duacı, tenbihci, divân şeyhi gibi görevlilerdi. Bu kişiler toplantı boyunca hizmet eder ve ayakta beklerdi. Şeyhülislâm, toplantılara katılırdı fakat Divan-ı Hümayun üyesi değildi.
Divan-ı Hümayun, dönemin şartlarına ve padişahın kanaatine bağlı olarak değişik zamanlarda toplanırdı. Orhan Bey döneminden Fatih Sultan Mehmed'e kadar Divan-ı Hümayun, genellikle haftanın her günü sabah namazından sonra toplanıp, öğlene kadar çalışırdı. 16. yüzyıldan sonra Cumartesi, Pazar, Pazartesi ve Salı olmak üzere haftanın dört günü toplanırdı. III. Mehmed döneminde divan günleri Salı ve Pazar olmak üzere değişerek iki güne indirildi.