Arama
Yüzyıllardır devam eden Çin zulmü
Doğu Türkistan halkı, yüzyıllardır Çin zulmü altında yaşam mücadelesi vermektedir. Bu zorlu çaba, Uygur Kağanlığının kurulduğu andan günümüze kadar devam etmektedir. Rus ve Çin devletleri, birbirlerine karşı üstünlüklerini göstermek amacıyla Türkistan'ın yakasına yapışan iki kanlı eldir. Kirli emellere sahip bu devletlerden kurtulmak için Yakup Han Bedevlet, Alihan Töre, Osman Batur, İsa Yusuf Alptekin gibi nice yiğitler vatanları uğruna kendileri siper etmiştir... Peki, Uygur Türklerine yapılan bu zulüm nasıl ve neden başladı?
Göçebe hayattan yerleşik yaşama geçiş
🔸 İlk Türk devletinden itibaren göçebe olarak yaşamlarını sürdüren halk, Uygur dönemiyle beraber yerleşik hayata geçer. Böylelikle bir ilke de imza atılmış olur.
🔸Ordu Balık adını verdikleri şehirler kurarlar. Yerleşik hayatla birlikte kendilerine özgün alfabe oluşturur ve Türkçe kitaplar yazarlar.
🔸Çinliler ise boş durmaz, türlü türlü entrikalar çevirir, Uygur Kağanlığı'nı yıkmak için her yolu dener.
🔸 Çin'in başında Tang Hanedanlığı vardır ve ülkedeki isyancılarla başı büyük derttedir. Savaşçılıklarıyla ünlenen Uygur Devleti'nden yardım ister.
🔸 Bayan Çor Kağan, ne olursa olsun yardımını esirgemez. Yapılan yardım sayesinde ülkedeki karışıklık giderilir. Bunun karşılığında Uygurlara Çin'in kuzeyi ve ganimetler verilir.
🔸 751 yılında Talas Savaşı gerçekleşir. Sonrasında Uygur Kağanlı ile Çin'in arası açılır. 759'da Bayan Çor'un vefat etmesi üzerine aradaki tansiyon iyice yükselir.
Türkistan'ın ikiye ayrılması
🔸 Sonraki süreç, Uygurların yükselişi ve kabul ettikleri Mani inancı yüzünden savaşçı kimliklerini kaybetmeleriyle devam eder. Git gide zayıflayan Uygur Kağanlığı 840 yılında yıkılır.
🔸 Dağılan Türk boyları ikiye ayrılır, bir kısmı Kansu'da *Sarı Uygur Devleti'ni kurar. Bir kısmı da Doğu Türkistan'da Turfan ve Kaşgar şehirlerine göç eder, burada farklı devletler kurarlar.
*Sarı Uygurlar
Yugurlar veya Sarı Uygurlar günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti'nin resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk-Moğol halkı oalrak kabul edilir.
🔸 Doğu Türkistan'daki Türk boyları, Cengiz Han'ın saldırılarına maruz kalır. Komşusu, Çağatay Hanı Tarmaşirin'in 1326 yılında İslam'ı kabul etmesi üzerine, Uygurlar da Müslüman olur.
🔸 Ülkede yine iç karışıklıklar hâkimdir. Herkes devletin başına geçip iktidarı eline almak ister. Fakat Çin bu karışıklığı bir fırsata çevirecektir.
1759 işgali
🔸 Tarih boyunca merkez konumda olan Doğu Türkistan'ın barış ve refah ortamı, 1759 yılında Çin Mançu İmparatorluğu'nun bölgeyi işgal etmesiyle bozulur. Günümüze kadar ise Çin'in kanlı politikası aralıksız devam eder.
🔸 1759 işgalinden sonra direniş ve başkaldırışlar yaşanır. Bu süreç 1759'dan 1865' kadar devam etmiş ve tam 42 isyan hareketi gerçekleşmiştir.
🔸 1865 yılında Yakup Beg adında bir asker, Çin'in baskılarından kurtulmak isteyenler ile birlikte tüm zorluklara rağmen Kaşgar Hanlığı'nı (Kaşgariye) kurarlar.