Tekniği ve sanatıyla özgün haritaların tarihi
İnsanlık, tarihinin en eski zamanlarından bu yana, galaksiyi ve içinde bulunduğu dünyayı tanıma uğraşındaydı. Bu sebeple de yaptığı birçok gözlem ve yolculukla gelişim sağladı. Seyahatlerini geometri, fizik ve coğrafya ile birleştirdi, sembollerle zemine aktardı. Haritacılık uğraşı dediğimiz bu meslek, harita ve haritalarda kullanılan işaretlerin özelliklerini araştıran, haritanın tasarım, basım ve kullanım yöntemlerini geliştirmeye yönelik araştırmalar yapan bilim dalı demek. Dünyada haritanın gelişimini sizler için derledik.
İnsanlık ilk önce gökyüzünün haritasını çıkarmakla işe başladı. Evrende görebildiği gezegenlerin, yıldızların konumlarını gök küre üzerine yerli yerine koydu. Dünyada haritacılık alanında en büyük ustalardan biri olan Ptolemaios öncelikle gökyüzünün haritalarını yaptı, yeryüzü haritaları ise daha sonraki uğraşı olmuştu.
Kartografya kelimesi, Latince'de sert kağıt anlamına gelen "carta, charta" kelimeleri ve yazmak, çizerek betimlemek anlamına gelen "graphia" kelimelerinin birleşmesinden meydana gelir ve "kağıt üzerine resmetme" anlamını taşır. İlk çağlardan beri kullanılan ve batı dillerinde de aynı köke dayanan (örneğin İngilizce'de "chart", Fransızca'da "carte", Almanca'da "karte") bir kelimedir. Kartografya, bütün tarih boyunca kelime anlamını korumuş ve "harita yapma tekniği ve sanatı" anlamında kullanılmıştı.
Haritanın yapıldığı kesin bir tabir. Ancak yazılmadığını söylemek doğru olmayabilir. Her harita bir 'dil'e dayanır. Çizgilerin, renklerin, imlerin, sayıların, hesapların ördüğü bir dildir bu. Kendine özgü bir dilbilgisi, sözdizimi özellikleri, sözlüğü, noktalama işaretleri zaman içinde oluşmuş, gelişmiş, evrenselleşmiştir. Bir dilden söz edebildiğimize göre her haritayı bir metin olarak da görebiliriz.
Yapılan araştırmalara göre harita olarak benimsenecek ilk çizimler yazının icadından evvel olan çağlarda Orta Taş dönemine kadar uzanıyor. Bu çizimler yeryüzünün sadece nehir, dağ, yol gibi birkaç ayrıntısını gösteren ilkel çizimlerdi. Tarih Öncesi Çağı haritaları duvar, mağara duvarı, kayalar, çanak-çömlek, deri, post, kemik gibi eşyalar üzerine çizilmişti.
Tarih Öncesi Çağları'na ait olan 57 harita belirlendi. Bu haritalar Orta Taş Çağı, Yeni (Cilalı) Taş Çağı ve Maden Çağı olup; 37'si Fransa'da, 7'si İtalya'da, 2'si Malta'da, 2'si Danimarka'dadır. Birer adet de Bulgaristan, Almanya, Irak, Ürdün, Fas, Cezayir, Mısır, Gürcistan ve Türkiye'dedir. Türkiye'deki harita Çatalhöyük'te bulunmuştur.
Tarih Öncesi Çağlar'da yapılmış olup harita olarak yorumlanabilecek çizimlerin biri dışında hemen hemen hepsi, yeryüzünün belli bir bölgesinde bulunan birkaç ayrıntıyı içeren görünümlerdi. Dolayısıyla bunlara harita olmaktan çok, harita olarak yorumlanabilecek tasvirler gözüyle bakabilir. Ancak bunlardan biri, hem de MÖ 6200±97 yılında yapılmış, harita olarak nitelenebilecek tek eserdir. "Radyokarbon 14" yöntemiyle yaşı saptan bu eser Çatalhöyük haritasıdır.
