Dünyada bir ilki gerçekleştiren Osmanlı fabrikası; Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası
Osmanlı sanayileşme tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası, birçok yeni teknolojinin ilk defa kullanıldığı kuruluşlardan biriydi. Dünyada bir ilk olan seri atışlı havan topunun ilk kez üretildiği bu fabrika, o dönem en büyük Osmanlı yatırımlarından biri olarak kabul edildi. Yerli ve yabancı birçok meraklı tarafından ziyaret edilen bu kuruluşun serüvenini sizlerle buluşturuyoruz.
Sultan II. Mahmud döneminde başlayıp Tanzimat sonrasında devam eden büyük sanayi yatırımlarının temel gerekçeleri; ordu ve bürokrasinin temel ihtiyaçlarını karşılamak, Avrupa mallarına bağımlılıktan kurtulmak ve dışarıya kaynak aktarımını azaltmaktı.
Bu süreçte faaliyete giren kuruluşlardan en önemlisi, 1843'te yapımına başlanan Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası'ydı.
Zeytinburnu, Osmanlı devri sanayi merkezlerinden biriydi. Burada yer alan sanayi tesislerinden biri de 1843 yılında kurulan Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası'dır.
Sürekli artan dış tehditler nedeniyle askeri malzeme ihtiyacı hızla arttı ve modern üretim anlayışına sahip yeni bir demir çelik fabrikasının kurulması zorunlu hale geldi.
Fabrikanın kuruluşuna, 1827 yılında Tüfekhane-i Âmire'de tüfek namlularını delmek için bir torna tezgahı geliştiren ve barutcubaşı unvanını alan Ohannes Dadyan önayak oldu.
İstanbul Bakırköy Baruthanesi Müdürü Ohannes Dadyan demir çelik sanayisini araştırmak üzere görevlendirildi. Baruthanedeki tecrübeleri göz önüne alınan Dadyan, konuyu yerinde araştırmak üzere 1835'te Avrupa'ya gönderildi.
Fransa ve İngiltere'de yaptığı gözlemler ona çok şey kattı ve dönüşünde baruthane için çok önemli olan demir çelik fabrikasının kurulması önerisini padişaha sundu. Fabrikanın Dadyan danışmanlığında kurulmasına karar verildi.
Öncelikle bir danışma kurulu toplandı ve İngiltere'nin tecrübelerinden istifade edilmesine karar verildi. Yapılan çeşitli görüşmelerden sonra Manchesterlı uzman bir müteahhitle anlaşıldı. Fabrikanın yapım masraflarını ise kendisine sonradan ödemesi karşılığında Reşid Paşa üstlendi.
1843 yılında inşasında başlanan fabrika, 1846- 1847 yıllarında en önemli bölümünü teşkil eden izabe (eritme) fırını faaliyete geçecek şekilde bitirildi.
Böylece bir yandan yapımı, diğer yandan üretimi sürdü. Hatta fabrika kendi bünyesinde bulunan çilingirhane, haddehane gibi bölümlerin ihtiyaç duyduğu parçaları da üretildi.
