El yazmalarının ışığında Kanuni’nin seferleri
Kanuni Sultan Süleyman, Osmanlı tarihinin en uzun süre padişahlık yapan hükümdarıydı. 46 yıl boyunca Osmanlı Devleti'nde hüküm süren Kanuni, yaşadığı devirde yabancılar tarafından "Muhteşem Süleyman" ve "Büyük Türk" unvanlarıyla anılmıştı. Gerçekleştirdiği fetihler ve seferlerle Osmanlı topraklarını 14 milyon 983 bin kilometreye çıkaran Kanuni'nin el yazmalarında geçen seferlerini ve devrin önemli âlimlerinin kaleme aldığı şerhleri derledik.
📌 Babası Yavuz Sultan Selim, II. Bayezid devrinde imparatorluğu tehdit eden Safevi tehlikesini ortadan kaldırmış, Memluk Devleti'ni ilhak ederek Osmanlı İmparatorluğu'nun güney sınırlarını güvence altına almıştı. Ayrıca Mısır'ın fethi ile önemli bir gelir kaynağına kavuşulmuştu.
Doğu meselesini halleden Yavuz, Avrupa'ya karşı bir sefere çıkmak için büyük bir donanmaya sahip olunması gerektiğinin bilincindeydi ve sağlığında bunun da altyapısını hazırlamıştı. Kanuni Sultan Süleyman 30 Eylül 1520'de tek erkek çocuk olarak taht mücadelesine girmeden, zengin ve güçlü bir imparatorluğun başına geçti.
Babası Yavuz'dan aldığı sancağı daha ileriye taşıyarak doğuya ve batıya birçok sefer düzenledi. Onun bu seferleri Osmanlı âlimleri tarafından kaleme alındı. Tahta Çıkışının 500. Yılı Münasebetiyle Yazma Eserlerde Kanuni Sultan Süleyman Devri Sanal Sergisi'nde yer alan el yazmalarından derlediğimiz bilgilerle Kanuni'nin seferleri…
📌 Temmuz ayında ordunun, bugün Sırbistan sınırları içindeki Böğürdelen Kalesi'ni fethi üzerine "Evvel fethettiğim kal'adır, ma'mûr olmak gerekdir" buyruğuyla kalenin tamir edilmesini emretti.
Onun bu fethi, Sokullu Mehmed Paşa'nın sır kâtipliği, reisülküttaplık ve nişancılık görevlerini yürüten Feridûn Ahmed Bey tarafından Münşeâtü's Selâtîn'de şu şekilde kaleme alındı:*
💠 "Fî Şehri Şa'bâni'l mu'azzam sene 927…
…Kal'a-i Böğürdelen feth oldı deyû haber geldi.
…Pâdişâh konağa geldikde varup Böğürdeleni seyr eyledi. "Evvel feth itdüğüm kal'adır. Ma'mûr olmak gerekdür" deyû kal'ayı tevsi' idüb dâ'iresine hisâr bahçe yapılub hendeğine Sova suyun akıtmak emr eyledi."
Ardından Ağustos 1521'de Belgrad'ı alan ve burada 18 gün kalan Kanuni, İstanbul'a zaferle döndü. Ancak döndüğünde oğulları Murad ile Mahmud'un vefat haberlerini aldı.
🔸 Kaynak: Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 4317.
📌 O dönemde Saint-Jean şövalyelerinin idaresinde bulunan Rodos'a yönelik sefer, 16 Haziran 1522 tarihinde başladı. 6 ay süren zorlu ve kanlı çarpışmalar sonucu 20 Aralık 1522'de diğer adalarla birlikte Rodos fethedildi.
Camiye çevrilen katedralde Cuma namazını eda ettikten sonra Kanuni Sultan Süleyman, Marmaris üzerinden İstanbul'a döndü.
Kanuni dönemi şeyhülislamlarından Kemalpaşazâde, kaleme aldığı Tevârîh-i Âl-i Osmân adlı eserinde bu seferi şöyle anlatmıştı:*
💠 "Bu Dâsıtân, Cemşîd-i Cihân-Sitân, Hurşîd-i Âsumân-Âsitân, Nâsıb-ı 'Âlem-Ârây, Hazret-i Sâhib-Kırân-ı Fermân-Fermây, Keştî-i 'Azîmeti deryâ-yı gazâya salduğını, Rodos Hisârını küffâr-ı menhus-ı menkûs-râyet elinden alduğını beyân ider."
Kanuni Sultan Süleyman, fethin ardından Rodos'ta yıkılan surları tamir ettirdi ve buraya güçlü bir askerî birlik yerleştirdi. Ayrıca şehri yeniden canlandırmak için yüksek kesimine tabhâneli cami tipinde bir ibadethane, medrese, imaret ve hamam inşa ettirdi.
🔸 Kaynak: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, 4221.
📌 İki saat süren savaş, sayıca üstün Osmanlı ordusunun hafif süvari birlikleri ve o zamana kadar Avrupalıların karşılaşmadıkları 300 seyyar top ve etkin tüfek kullanımı sayesinde Osmanlı'nın galibiyeti ile sona erdi.
Savaşın sonucunda Macaristan'ın büyük bölümü Osmanlı hâkimiyetine girdi. 16. yüzyıl divan şairlerinden olan Bahârî, kaleme aldığı Kıyâmetnâme eserinde Kanuni'nin Macaristan seferini şu sözlerle yazmıştı:*
💠 Gâzî begler çün bu fethi gördiler
Geldiler dîvâna karşu durdılar
Kal'a-i Rodos ile Kıbrıs-ı Rus
Didiler feth oldı taht-ı Üngürüs
Ulu begler yire yüz urup o gün
Kutlu olsun didiler feth-i Budûn
🔸 Kaynak: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 5345.
📌 Budin, yarım gün süren bir mukavemetin ardından geri alındı ve Osmanlı ordusu Ferdinand'ın bulunduğu Viyana üzerine yürüdü.
Kâtip Mehmed'in bir dünya tarihi niteliğindeki eseri Câmi'u't Tevârîh adlı eserinde Kanuni'nin Budin'i geri alarak Viyana'yı kuşatması şu sözlerle kaleme alınmıştı:*
💠 "Ve hicret-i Nebeviyye'nün sene sitte ve selâsîn ve tis'a-mi'esinde Beç seferine tedârük emr idüp Rum-ili ve Anadolı leşkeriyle kal'a-i Beç üzerine 'azîmet-i hümâyûn etdi.
Ol zamân Beç kal'asınun fethi müyesser olmayup Beç altında 'asâkir-i zafer-me'âsir üzerine kar yağmağla hazret-i pâdişâh-ı sa'âdet-penâh 'avdet idüp Dârü's-Saltana semtine 'azîmete kıyâm gösterdi."
Mevsim şartlarının uygun olmayışı ve muhasara için gerekli donanmanın getirilmemiş olması nedeniyle 21 gün süren kuşatma kaldırılarak İstanbul'a geri dönüldü.
🔸 Kaynak: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, 4306.
