Arama
İslam uygarlığında rasathaneler
İnsanoğlu, en eski çağlardan bu yana büyüleyici yıldızlarla dolu gök kubbeyi ve gökyüzündeki her cismin hareketini hayranlıkla seyretmişti. Asırlar boyunca bilim insanları göklerde bulunan düzenin yapısını çözebilmek için sayısız girişimde bulundular. Güneş'in ve Ay'ın belirli bir zamandaki konumunu, Güneş tutulmalarının tarihini ve gezegen ve yıldızların konum değişikliklerini önceden tahmin edilebilmesini sağlayan en önemli atılım ise İslam uygarlığında gerçekleşti. Müslüman âlimler, tarihteki ilk rasathaneleri kurarak astronomi biliminin temellerini attılar.
Müslümanların astronomiyle ilgilenen ilk topluluk olduğu söylenemez, ancak astronomiyle bu kadar büyük çapta ilgilenerek büyük rasathane ve gözlem aletlerini ilk kez inşa edenler de Müslümanlardı.
Astronomi araştırmaları pahalı bir alandı; maliyetli donanım ve birçok astronomun işbirliğini gerektiriyordu.
Müslümanlardan önce daha küçük ve taşınabilir aletlerle de iyi çalışmalar yapılmıştı, hatta Batlamyus gözlemlerini böyle bir aletle gerçekleştirmişti.
813 ve 833 yılları arasında ülkeyi Bağdat'tan yöneten Halife Memun, önemli bir bilim dalı olması için astronominin ihtiyaç duyduğu himaye ve desteği sağladı ve tarihte ilk kez rasathane kuruldu.
İçerisinde büyük sabit aletler ve çalışma programları bulunan bir yer, birkaç astronomdan oluşan bir kadro, saray himayesi ya da devlet desteği gibi kavramların tamamı Memun'un bulduğu yeni fikirlerdi.
Müslüman astronomlar öncesinde buna benzer bir şeye rastlamak mümkün değildi. İslam dünyasının değil, belki de dünyanın ilk rasathanesini kuran Memun, tarihin en büyük entelektüel akademisi olan Darülhikme'nin kurulmasında da önemli bir rol oynamış aydın bir önderdi.
En eski rasathaneler Bağdat'ın Şemmasiye semtinde ve Şam'daki Kasiyun Dağı'ndadır. Bunlar sayesinde özel bir alanda birlikte çalışılan merkezler boy göstermeye başladı. Bu tür rasathanelerde en sık rastlanan etkinlik Astronomi Çizelgelerinin hazırlanmasıydı.
Genellikle astronomi aletlerine ilişkin açıklamalar içeren bu çizelgeler sayesinde gezegenlerin konumları, Ay'ın evreleri, tutulmalar ve takvim bilgileri hesaplanabiliyordu.
Halife Memun'un çağının ötesine ulaşan astronomi çalışmaları
Memun'un rasathanelerinde Güneş ve Ay çizelgeleri hazırlanıyor; bir de yıldız kataloğu ve çeşitli gezegen gözlemleri yapılıyordu.
Şemmasiye'de astronomlar Güneş'i, Ay'ı, gezegenleri ve bazı sabit yıldızları gözlemliyordu. Burada yapılan çalışmaların sonuçları, İbn Ebu Mansur tarafından yazıldığı rivayet edilen Mümtehan Zic ya da Doğrulanmış Çizelgeler adlı bir eserde sunulmuştu.