Arama
İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgiler
Emevi dönemindeki idarecilerin Kurtuba Kütüphanesi'nde altı yüz bin eserden oluşan dev bir koleksiyonu bulundurduğunu biliyor muydunuz? İslam uygarlığındaki pek çok şehir, yüzlerce kütüphane ve binlerce kitaba ev sahipliği yapardı. Dünyanın çeşitli yerlerinden gelen alimler, bu kitaplardan faydalanırdı. Sadece kütüphaneler değil kişisel kitaplıklar da muazzam büyüklükteydi. Öyle ki bir Müslüman hekim, kitaplardan ayrılmak istememesi ve bunları taşımak için dört yüz deve gerekmesi sebebiyle Buhara sultanının davetini geri çevirmek zorunda kalmıştı. Sizler için İslam uygarlığındaki kütüphaneler hakkında ilginç bilgileri derledik.
◾ İslam uygarlığının ilk kitabı 7. yüzyılda ortaya çıktı. Bu kitap ise Peygamber Efendimize (SAV) vahiylerle inzal olunan Kur'an-ı Kerim'di.
◾ Sahabeler tarafından hemen ezberlenen bu ayetler, kâtipler tarafından da yaprak, bez, kemik ya da taş gibi o an bulunan herhangi bir malzeme üzerine yazılırdı. Kur'an-ı Kerim'in ilk tekmil kopyası, Hz. Ömer'in (RA) kızı Hz. Hafsa'nın (RANHA) elinde bulunuyordu. Bu ayetler sureler şeklinde düzenlenip, her bir surenin yeri ve sırası Peygamber Efendimiz (SAV) tarafından bizzat kontrol ediliyordu.
◾ İlk dönemlerde Kur'an-ı Kerim'in birkaç tane kopyası bulunmakla beraber bunlardan çoğu sahibi tarafından yazılmış açıklayıcı notlar içermekteydi. İlave yorumlar içermeyen tek bir standart nüsha oluşturması amacıyla eldeki bütün bu kopyaların toplanması ve Hz. Hafsa'daki (RANHA) orijinal haliyle karşılaştırılması gerekiyordu.
◾ Kur'an-ı Kerim'in bu nüshası Hz. Osman (RA) tarafından hazırlanması sayesinde okuma ve yazma stilleri standart hale getirildi ve yayılması kolaylaştı. Bin dört yüz yıllık Hz. Osman (RA) el yazması kopyaları bugün hala dünyanın önde gelen kütüphanelerinde bulunmakta olup Kur'an-ı Kerim'in bugünkü kopyası ise 7. yüzyıldan kalma Hz. Osman (RA) el yazmasından bire bir çoğaltıldı.
◾ Emevi dönemindeki idarecilerin Kurtuba kütüphanesinde 600000 eserden oluşan dev bir koleksiyonu bulunuyordu. 961 ile 978 yılları arasında İspanya halifeliği yapmış olan II. Hakem kitaplarla vakit geçirmeyi o kadar seviyordu ki kitapların "tahttan bile daha büyük tutku olduğunu" söylediği rivayet edilir.
◾ Müslümanların kitaplarla sıkı bağlar kurmaları, onların aynı zamanda kütüphane kurmaya meraklı oldukları anlamına geliyordu. Halka açık özel kütüphanelerin bulunduğu büyük şehirlerin çoğunda, cami kütüphanelerinden oluşan oldukça gelişmiş bir ağ bulunuyordu.
◾ 8. yüzyıldan itibaren kitaplar, Müslümanlar tarafından üretilmeye başladı. Abbasi Halifesi Memun, tercümanların Yunancadan Arapçaya tercüme ettiği her kitabın ağırlığı kadar altın ödüyordu. Bu teşvik sayesinde önemli miktarda kitap üretilmiş oldu.
◾ Abbasi Halifesi Memun, ilime verdiği önem nedeniyle gelecek nesillerden Müslüman ve gayrimüslim herkesin saygısını kazandı. Abbasiler döneminde şehirlerde yüzlerce kütüphane açılmıştı. Bunlar sayesinde okuyucular binlerce kitaba erişebilmişti.
◾ İslam uygarlığının dört bir yanından âlimleri kendilerine çeken çok saygın özel koleksiyonlar da vardı. Bu koleksiyonlardaki kitap ve el yazmaları modern kitapların ebatlarında, iyi kalitede kâğıttan ve deri ciltliydi. Halka açık kitap kütüphaneler o kadar yaygındı ki koleksiyonu olmayan cami okulu bulmak neredeyse imkânsızdı.
◾ Moğollar tarafından 1258 yılında tahrip edilmesinin öncesinde Bağdat'ta 36 kütüphane ve yüzün üzerinde sahaf bulunduğu söylenirdi. Bu sahafların bir kısmı yayıncılıkla da uğraşıyordu ve kitap kopyalayan çok sayıda hattat barındırıyordu. Benzer kütüphaneler Kahire'de, Halep'te, İran, Orta Asya ve Mezopotamya'nın önde gelen şehirlerinde de bulunuyordu.