İsmi var cismi yok efsanevi kuşlar

Küllerinden doğan Zümrü Anka:

Anka/Simurg, İslam tasavvuf ve sanatında Anka veya Simurg, halk arasında ise Zümrüdüanka adıyla anılan ismi var cismi yok efsanevi bir kuştur. Farsçadaki kelime anlamı "otuz kuş" demek olan Anka kuşu için yine yaygın olarak; Devlet kuşu, Tuğrul, Hüma, Anka-yı mugrip, Sirenk, Zümrüt ve Zümrüdü Anka gibi isimleri kullanılır.

Efsanelere göre Kaf Dağı'nın tepesinde direkleri abanoz, sandal ve öd ağacından yapılmış köşk benzeri bir yuvada yaşayan Zümrüdü Anka'nın cüssesi ise çok iriydi ve "uçtuğu zaman hava kararır", "yağmuru mercan olan bir buluta benzer". Uçarken sel sesine veya gök gürültüsüne benzer sesler çıkarır. Ayrıca çok parlaktır, bakan gözler kamaşır. İnsanlar gibi düşünür ve konuşur. Çok geniş bilgi ve hünerlere sahiptir; kendisine başvuran hükümdar ve kahramanlara akıl hocalığı yapar. Tüyleriyle sıvazlayıp yaraları iyi eder. Otuz kuşun özelliğini taşıdığı için sîmurg olarak da bilinen Zümrüanda kuşunda otuz kuşun rengi, büyüklüğü ve özellikleri olduğuna inanılır. Cennet kuşuna benzer olduğu söylenir. Anka, toplu olarak, Türk divan şiirinde saksağan benzeri, boz renkli, ayaksız ya da dört ayaklı, dirisi ele geçmeyen bir kuştur. Hıta, Huten ve Kıpçak çöllerinde bulunduğu söylenir. Çoğunlukla insanların gözlerine görünmediğine inanılır.

Anka'nın en yaygın özelliği, kimseye muhtaç olmadan kendi başına yaşadığı için kanaati temsil etmesidir. Bundan kinaye olarak kanaat sahiplerine "anka meşrep", "anka tabiat" denir.

Anka kuşu, ölümünün yaklaştığını hissetmeye başladığı an kendisine kuru dallardan bir yuva inşa etmeye başlar ve bunu ne olduğu bilinmeyen bir zamkla sıvar. Daha sonra yuvanın içinde güneş ışınlarının kuru dalları yakarak yuva içinde ölmeyi bekler. Yanarak ölür ve sonrasında küllerinden doğar.

Anka kuşu düşsel dünyada yaratılmış ancak gerçekte somut bir varlık olmamasına karşın insanın manevi dünyasında büyük ve uhrevi anlamlar ifade eden bir varlıktır. Kendini küllerinden var eden Anka kuşunun dünyada sadece bir tane olduğuna inanılır. Anadolu Selçuklu sanatında bazı çift başlı kartal tasvirlerinin boynunda bir halka bulunması çift başlı kartalın Zümrüdü Anka sayıldığını açıkça gösterir.

Anka ile ilgili inançlar, kaynağını eski Mısır inançlarından almakla birlikte, Çin'den İran mitolojisine ve Müslümanlıktan Hristiyanlığa kadar geniş bir inanç alanına yayılır. Bu büyük kuş Batıda Phoenix, doğuda Anka, Sîreng, Simurg, Zümrüd-i Anka, Tuğrul, Anka-i muğrib adıyla anılır. Bütün bunlardan ayrı ve en önemli yeri İslamiyet sonrası sanattaki yeridir. Anka kuşu tasavvufi bir sembol olarak ayrıca şu şekilde anlamlandırıldı: "Kâinatta tek bir yaratıcı vardır, tüm her şey ona aittir ve ondan izler taşımaktadır. Tüm canlılar için ölüm diye bir son vardır. Fakat tıpkı Anka'nın küllerinden yeniden doğduğu gibi ölümün ardından sonsuz bir yaşam aralanacaktır."