İstanbul’un yer altı dünyası
Osmanlı'ya beş asır başkentlik yapan İstanbul, sadece yeryüzünde yaşayan tarihiyle değil, yer altında bulunan dünyasıyla da dikkat çeker. Tarih boyunca uğruna pek çok savaş yapılmış kadim kentin altında, bambaşka bir tarih yatar. Pek çok farklı amaç için kullanılan yer altı dünyası günümüzde farklı amaçlarla kullanılır. Peki, tarihte yer altı neden kullanılmış, beraber okuyalım...
İstanbul'un yer altı serüveni ne zaman başladı?
🔷 Bizans döneminde geçirdiği pek çok olay nedeniyle harap halde bulunan İstanbul, Fatih Sultan Mehmet'in 1453 yılında şehri fethetmesiyle yeniden doğar. Bizans halkı, Osmanlı'nın şehre girişiyle sevinir. Yıkık haldeki kentte Sultan II. Mehmet, fetihle başlayan şenlendirme politikasıyla birlikte imar faaliyetleri başlatır.
↪ Öncelikle surları ve su yollarını güçlendirir.
↪ Şehrin su yollarını temizletip, halkı suyla buluşturur. Bunun için de yer altı kullanılır.
↪ Bizans'tan beri devam eden yer altı sulama sistemini Fatih ihya eder.
🔎 Şenlendirme politikası nedir?
Kentlerin imarı, abad edilmesi, nüfuslandırılması, huzur ve güvenliğin temini ve iaşesinin temini gibi şehirleşme faaliyetlerinin tümünü birden ifade etmek için "şenlendirme" ifadesi kullanılır.
Tarihi İstanbul'un sınırları
🔷 İstanbul, bugünkü gibi bir ucu Tekirdağ'a diğer ucu ise İzmit'e dayanan bir sınıra sahip değildir. O dönemin İstanbul'undan bahsedildiği zaman Suriçi denilen bölge anlaşılır.
🔷 Tarihi yarımada bölgesi, İstanbul'un en eski yeridir. Kuzeyinde Haliç, doğuda Boğaz, güneyinde Marmara ile sınırlıdır. Suriçi'nin tarihi semtleri Eyüp ve Fatih'tir.
🔷 VAV TV'de ekranlara gelen "Doğu'dan Batı'ya Tarih" programının 48. bölüm konuğu araştırmacı Arzu Ulaş da İstanbul'daki yer altı dünyası hakkında önemli bilgiler verdi.
Yer altı su sistemi: Sarnıç
🔷 Yangın ve kuraklık gibi durumlarda kullanılmak üzere, yağmur sularını biriktirmeye yarayan sarnıçlar, şehrin olmazsa olmazı ve ihtiyacı idi.
🔷 Program konuğu Arzu Ulaş, İstanbul'un yer altı dünyasını ve sarnıçların önemini şöyle özetledi: "Osmanlı bu yapıları tamir etmiş, kullanmış ve su ihtiyacını karşılamış. Su sistemi Antik dönemden itibaren geliyor, diğer medeniyetler tamir etmişler, geliştirmişler. Tarihi Yarımada'nın yer altında 3 medeniyetin izlerini görmek mümkün."
Meşhur su membaları: Ayazma
🔷 Yunancada "kutsal yer" anlamına gelen kelime, genel olarak diğer manası olan "soğuk su kaynağı, pınar" manasında kullanılır. Ortodoks Hıristiyanlar, kutsal olduklarına inandıkları su kaynaklarına ayazma adını verir. Bu suyun aynı zamanda şifalı olduğuna dair bir inanış vardır. İstanbul'da Bizans döneminden kalma beş adet ayazma mevcuttur.
Osmanlı'nın su haznesi: Çukur bostan
🔷 İstanbul'un bir başka sarnıç çeşidi de çukur bostandır. Üstü açık, derinliği olan bir yerdir. Etrafı kalın duvarlarla çevrili derin bir çukur şeklindedir. Osmanlı'da su haznesi olarak kullanılır.
🔷 Bugün Karagümrük Stadı'nın olduğu yer, İstanbul'un önemli çukur bostanlarından biridir. Derinliğinden dolayı stadyuma çevrilmesinin kolay olacağı düşünülerek bu şekilde bir dönüşüm yapılır.
🔷 Yavuz Sultan Selim Camii önünde bulunan ve Hekimoğlu Ali Paşa Camii'nin yakınındaki çukur bostanlar da meşhurdur.
Yavuz Sultan Selim Çukur Bostanı
🔷 Fatih semtinin güzide camilerinden Yavuz Selim Camii'nin önünde bulunan çukur bostanı, Bizans'ın ünlü komutanı Aspar tarafından inşa edilir. Açtırdığı çukurun etrafına tuğlalar ördürterek oluşturduğu sarnıç, 152 metre uzunluğunda 11 metre derinliğindedir.
🔷 Bizans döneminde uzun süre bahçe sulamalarında kullanılır. Osmanlı döneminde ise meyve ve sebze yetiştirilen bir bostan olarak değerlendirilir. Çukur bostan olarak anılmaya başlanır. Günümüzde büyük kısmı belediye tarafından parka dönüştürülürken bir kısmı da otoparka çevrildi.
