Arama
Kaybolan bir program geleneği: Radyo tiyatroları
Radyo tiyatrosu edebiyat ve tiyatro sanatından beslenen kendine özgü sanatsal bir anlatı formudur. Radyo tiyatrosu, televizyonun yaygınlaşmadığı dönemlerde, insanlar tarafından beğeniyle dinlenmişti. Klasik edebiyat yapıtlarından uyarlamalar yapıldığı gibi, ayrıca özgün şekilde de yazılan radyo tiyatrosu, eskiden çarşamba akşamları aileleri radyo başına bağlayan bir programdı. Peki günümüzde kaybolan bu radyo tiyatro geleneğinin tarihi, içeriği nelerdi? Hangi sebeplerden ötürü unutulmaya yüz tuttu? Görme engelli bireyler için işlevi nelerdi? Bugün bildiğimiz hangi romanlar, radyo tiyatrosuna uyarlandı? İşte içeriğimizde…
Radyo tiyatrosu görselliğin olmadığı, sadece sesli olarak oyunların oynandığı, arkadan gelen ses efektleriyle radyo yayını ile dinleyicisine tiyatro izliyormuş hissini yaratan bir program türüdür.
Dünyada ilk radyo tiyatrosu 15 Ocak 1924 tarihinde yayınlanan Richard Hugs'un A Comedy of Danger adlı eseridir. Dünyada radyonun tarihi kadar eski olan radyo tiyatrosu Türkiye'de 1940 ile 1946 yılları arasında yaygınlaştı.
1940'lı yıllardan itibaren Türkiye'de radyo tiyatrosu bir devlet kurumu olan TRT radyolarında yüksek sayıda üretiliyor, yayınlanıyor ve beğeniyle dinleniyordu. O dönem kültür ve sanat yayınlarının içinde radyo tiyatroları yüzde 50 ile yüzde 80 oranındaydı.
Ekrem Reşit Rey, Haldun Taner, Behçet Necatigil gibi ünlü romancı ve şairler de ilk radyo oyunu yazan isimlerdendir.
Konuş ki Göreyim Seni isimli eserde Behçet Necatigil'in radyo programıyla ilgili görüşleri şu şekilde aktarılır:
'Artık bizde de yerli çeviri seçme radyo oyunları, Millî Eğitim Bakanlığı'nın 'Modern Tiyatro Eserleri' dizisinde olduğu gibi, birer ikişer formalık kitaplar halinde, peş peşe bastırılmalıdır. 1940-1964 arası, yüze yakın piyesten bir tiyatro kitaplığı oluşturmuş bu 'modern tiyatro eserleri' çevirilerinin, Türk tiyatrosunu çağdaş Batı düzeyine çıkarmaktaki olumlu katkıları inkâr edilemez. Onun gibi, elde basılı metin bulunmadıkça Türk radyo oyun yazarlığı gelişemez. TRT'de bir de Basılı Yayınlar Müdürlüğü olduğuna göre, seçme radyo oyunlarının basım işi, bu müdürlüğe düşer, ya da Kültür Bakanlığı'na. İyi oyunlar, örnek oyunlar bastırılmalı, satışa çıkarılmalıdır. Radyonun televizyondan ayrı, hattâ üstün bir yeri ve görevi olduğu kabul edilirse, böyle bir girişim kesinlikle gereklidir.'
Son Tren, Gaz, Pencere, Üç Turunçlar, Süslü Karakol Durağı ve Altın Beşik Necatigil'in radyo oyunlarına verilebilecek örneklerdendir.
Fakat televizyonun yaygınlaşmasıyla 1980'lerden sonra bu programların dinlenme oranları da ciddi bir şekilde düşmüştü.
Bugünde hala devam eden radyo tiyatroları, genel itibariyle manevi değerleri aktarma işleviyle kullanılmıştır.