Mekke’yi ihya eden Kusay bin Kilab
Kusay bin Kilab, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'in dördüncü kuşaktan dedesiydi. Gurbette büyümüş; daha sonra Mekke'ye, kabilesinin yanına dönerek kendine seçkin bir yer edinmişti. Kusay, Kâbe'ye ve Mekke'ye büyük hizmetler sağlamış, bu mukaddes şehri ihya etmişti. Hacerülesved'i yerine yerleştiren, Kâbe'nin zarar görmemesi için tavan inşa eden, hacılar için su kuyuları ve havuzları yapan ve göçebe halkın Mekke'de yerleşik düzene geçmesini sağlayarak şehirleşmenin temellerini atan Kusay'ın ta kendisiydi…
Asıl adı Zeyd'dir. Küçük yaşta iken babası Kilâb b. Mürre ölünce annesi Fâtıma bint Sa'd, Uzre kabilesinden olup hac için geldiği Mekke'de yerleşen Rebîa b. Harâm ile evlendi.
Rebîa, bir müddet sonra hanımı Fâtıma ile oğlu Zeyd'i kabilesinin yaşadığı Tebük (veya Yermük) civarına götürdü. Kusayy'ın ana baba bir kardeşi Zühre ise Mekke'de kaldı.
Zeyd gurbette büyüdüğü için "uzaklaşmak" anlamındaki "kasv" kökünden Kusay lakabıyla anılmaya başlandı.
Kusay, annesinden nesebi ve kabilesi hakkında bilgi edindikten sonra Mekke'ye kabilesinin yanına döndü. Kısa zamanda Kureyş kabilesi arasında seçkin bir yer edindi.
Kusay, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in dördüncü kuşak dedesidir (Kusayy oğlu Abdimenâf oğlu Hâşim oğlu Abdülmuttalib oğlu Abdullah oğlu Muhammed).
Mekke'ye gelen bir tüccar, mirasçısı olmadığı için Kusayy'a epeyce bir mal bırakınca maddî durumu da düzeldi.
O sırada Mekke ve civarını elinde tutan Huzâa kabilesinin reisi Huleyl b. Hubşiyye'nin kızı Hubbâ ile evlenen Kusayy'ın Abdümenâf, Abdüddâr, Abdüluzzâ ve Abdükusay adında dört oğlu ile Hind isimli bir kızı oldu.
Kâbe hizmetlerini elinde bulunduran kayınpederi Huleyl yaşlılığında Kâbe'nin anahtarlarını kızı Hubbâ'ya verdi. Kusay kayınpederinden sidâne görevini kendisine vermesini istedi.
Huleyl de Kusayy'ın bu isteğinin yerine getirilmesini vasiyet etti. Huleyl ölünce Kusay sidâne hizmetini tamamen sahiplenmeye kalkıştı.
Huzâa kabilesinin buna karşı çıkmasına rağmen Kusay, Kinâne ve Kudâa'nın yardımıyla Mekke'nin idaresini ve Kâbe hizmetlerini üzerine aldı.
Diğer bir rivayete göre ise Kusay, Kâbe'nin anahtarlarını bir tulum şarap karşılığında Huzâa'nın reisi Ebû Gubşân'dan satın almış, Huzâa kabilesi buna razı olmayıp Kusay ile mücadeleye girişmiştir.
