Arama
Osmanlı toplumunda en çok okunan 10 kitap
Çoğunlukla internette ve kitapçılarda gördüğümüz "en çok satanlar" listesi kesin veriler sunmasa da hangi kitabın daha fazla okunduğuna dair fikir edinmemize yardımcı olur. Günümüzdeki gibi yayıncılığın henüz gelişmediği Osmanlı döneminde ise en çok okunan kitapları anlayabilmek için birtakım ipuçları olurdu. Bunlar; kitapların kopya sayısının fazla olması, yapılan atıfların çokluğu, tercüme sayısı gibi detaylardı... Peki, geçmiş zamana şöyle bir bakacak olursak, Osmanlı'da en çok okunan kitaplar hangileriydi?
Eser, Osmanlı toplumunda neden çok okunmuştur?
Müellifi Yazıcıoğlu Mehmed'i üne kavuşturan bu eser, Megâribü'z-Zamân adında Arapça bir kitabın tercümesidir. Yazıcıoğlu Meḥmed Efendi'nin Muhammediyye isimli eseri Osmanlı popüler dini edebiyatı içinde en önde gelen eserlerden biridir. Yazıldığı dönemden itibaren başlayan bu popülarite yakın zamanlara kadar devam etmiştir.
Bunun bir göstergesi olarak çok sayıda yazması bulunan eser, 1842 yılından itibaren onlarca kere basılmış, daha sonra sadeleştirilerek ve yeni harflere aktarılarak birkaç kere daha yayınlanmıştır.
Değişik konulardaki manzumelerden müteşekkil olan bu kitap temel olarak üç bölümden oluşmaktadır: Yaratılışla ilgili kısım, siyer-mevlid bölümü ve kıyamet ile öteki dünyadan bahseden son bölüm... Türk halk geleneğinin önemli eserlerinden biri olan bu eserde ele alınan konular, Kur'ân-ı Kerîm ve hadis gibi ana kaynaklar yanında eski dini gelenekler ve çeşitli nitelikteki yerel inançların etkisinde kalınarak yorumlanmıştır.
Eserin ayırt edici özellikleri nelerdir?
Muhammediyye'nin önemli özelliklerinden biri, matbu nüshalarından bir kısmının devrin önemli hattatları tarafından yazılmış ve içinde bazı dini resim ve çizimlere yer verilmiş olmasıdır.
Uzun müddet medrese ve mekteplerde dahi ders kitabı olarak okutulan bu eserin şöhreti Anadolu ve Balkanları aşıp Kur'ân-ı Kerîm ile birlikte baş köşede yer alan bir kitap hüviyeti kazanmıştır. Okumak isteyenler Amil Çelebioğlu'nun latin harfleriyle yaptığı tıpkıbasımına ulaşabilirler.
Eser hakkında ilginç bir anekdot
20. yüzyılın büyük bir bölümünde, eserin cemaat huzurunda ve aile arasında sesli olarak okunup dinlenilmeye devam ettiğine dair pek çok hatıra not edilmiştir.
Eserin nüshaları nerede?
Çok sayıda yazma nüshası bulunan eserin müellif nüshası Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv ve Neşriyat Müdürlüğü Kütüphanesi'nde korunmaktadır.
Günümüzde esere en kolay biçimde nasıl ulaşabilirim?
Eser, Osmanlı toplumunda neden çok okunmuştur?
Yazıcıoğlu Muhammed'in kardeşi Ahmet Bican tarafından kaleme alınan Envarul Aşıkin, bilhassa Osmanlı döneminde mutasavvıflar arasında meşhur olan dînî ve didaktik bir eserdir. İhtiva ettiği dini bilgiler bakımından güvenilir bir eser kabul edilen Envârü'l-âşıkin, günümüzde garip karşılanacak birtakım mübalağalı ifadeleri barındırsa da devrinin muteber kaynaklarından faydalanarak hazırlanmıştır. "Aşıkların Nurları" anlamına gelen eser, bu sebeple döneminde ilgiyle karşılanmıştır.
Envârü'l-âşıkin'in, yüzyıllarca geniş halk kitleleri tarafından okunan Ahmediyye ve Muhammediyye gibi dini-didaktik eserler içinde önemli bir yeri vardır. Kitabın Balkanlar, Anadolu ve daha sonra Kazan'da basıldığı göz önüne alınırsa Türk dünyasının İslam dini ve kültürü hakkındaki başlıca kaynaklarından biri olduğu söylenebilir.
Eserin ayırt edici özellikleri nelerdir?
Ahmed Bîcan'ın eseri Anadolu'da Müslüman-Türk kimliğinin şekillenmesinde etkili olmuştur. Müellif eserin yazılış sebebini açıkladığı bölümde, ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed'e bu fani dünyada adının hayırla anılmasına vesile olacak bir eser yazmasını tavsiye ettiğini, onun da her bölümü bir namaz vaktine işaret olmak üzere beş "megarib"e ayrılan Megaribü'z-zamân adlı bir eser yazdığını ve kendisinden bu eseri Türkçe'ye çevirmesini istediğini söyler.
Ahmed Bîcan, daha önce yazılan kitapların çoğunlukla Arapça olduğunu, kendisinin bu eseri Türkçe hazırlamakla halkın da ondan faydalanması amacını güttüğünü anlatır. Türkçe olarak yazılması eserin ayırt edici özellikleri arasındadır.
Envârü'l-âşıkin, ayrıca Batı dillerine en erken tercüme edilip basılan Türkçe kitaplardan biridir. Erdel Hükümdarı Gábor Bethlen'in tercümanı ve kâtibi Janos Hazi tarafından 1624 yılında Macarca'ya tercüme edilmiş, bu tercüme iki yıl sonra Macaristan'ın kuzeyinde bulunan Kassa şehrinde basılmıştır.
Eserin en önemli yazmaları nerelerde bulunmaktadır?
Yazıldığı tarihten 20. yüzyılın başlarına kadar Müslüman Türk halkı Envârü'l-âşıkin'i büyük bir heyecanla okumuş ve Muhammediyye ile birlikte bu iki eser, hemen her Türk ailesinin evindeki dini kitaplar arasında önemli bir yer tutmuştur. Bunun sonucu olarak Envârü'l-âşıkin'in yüzlerce yazma nüshası meydana gelmiştir. Bu nühsalardan en önemlileri;:
Süleymaniye Kütüphanesi
İstanbul Üniversitesi
Topkapı Sarayı Müzesi'nde yer alır.
Bu kütüphanelerle birlikte yurt dışındaki çeşitli kütüphanelerde de nüshaları bulunmaktadır. Bunlar arasında Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan ve Hattat Mustafa b. Abdullah tarafından 1455'te nesih hattıyla istinsah edilen nüsha en erken tarihi taşıdığı gibi aynı zamanda mevcut yazmaların da en iyilerinden biridir.
Eseri incelemek ve satın almak için tıklayın