Osmanlı’da basılan ilk kağıt paranın serüveni
Kâğıt paranın geçmişten günümüze uzun bir yolcuğu vardır. Osmanlı'da ilk kağıt para, iç borçlanma nedeniyle kullanıldı. Bitmeyen savaşlar neticesinde mali sıkıntılara çözüm olarak ortaya kondu. Sultan Abdülmecid döneminde "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere" adıyla bastırıldı. Peki, neden bazı paralar posta pullarının üzerine basıldı?
Kâğıt paranın geçmişten günümüze uzun bir yolcuğu vardır.
📌 Para henüz icat edilmeden önce takas usulü kullanılıyordu. Deniz kabuklarından kıymetli metallere kadar pek çok eşya, değişim aracı olabiliyordu. Lidyalılar sikkeyi bulsa da ilk kâğıt para M.S. 806 yılında Çin'de ortaya çıktı.
📌Uygurlar, 11. yüzyılda Kumdu adı verilen ve kumaş parçaları üzerine mühürler basılı paraları kullandı.
📌 Batı'da kâğıt paranın kullanımı 17. yüzyılın sonlarına denk gelir. Avrupa'da ilk kâğıt para, İsveç'teki Stockholm Bankası'nda 1666 yılında basıldı. 1672'de İngiltere'de de Goldsmith's paraları denilen kâğıt para piyasaya sürüldü.
📌Osmanlı'da kâğıt paranın kullanımı Sultan Abdülmecid dönemine denk gelir.
İlk kâğıt paranın basımına geçmeden önce Osmanlı'daki para sistemine göz atalım 👇
📌Geniş coğrafyaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'nun bu topraklardaki egemenliğinin en önemli nişanesi bastırdığı paralardı. 15'inci yüzyılın son çeyreğinde altın sultaninin piyasaya sürülmesine kadar Osmanlı sikkeleri, gümüş akçe ile bakır mangırdan ibaretti.
Gümüş akçeler, 17. yüzyılın sonuna kadar temel Osmanlı parasıydı.
Geniş bir coğrafyada oldukça fazla merkezde para darp eden imparatorluğun başlıca para darp merkezleri Bursa, Edirne, Amasya, Erzurum, Konya, İzmir, Serez, Sofya, Şam, Bağdat, Tiflis, Mısır, Tunus ve Cezayir'di.
📌 Fatih Sultan Mehmet döneminde ilk Osmanlı altını hicri 882 yılında İstanbul'da bastırıldı. 3,45 gram ağırlığında olan bu sikkeler Sultani olarak adlandırılırdı ve II. Mahmud dönemine kadar ağırlığı ve ayarı değişmeden korundu.
📌Fatih, ilk altın parayı bastırmasının yanı sıra 15 ayrı darphane kurup akçe bastırdı. Fatih Sultan Mehmed tarafından Beyazıt Camii civarında tesis ettirilen darphane, Türk Darphanesi'nin kuruluşuna başlangıç sayıldı.
Osmanlı darphanelerinde altın, gümüş ve bakır sikkelerin üretiminde kullanılan teknoloji, 17'nci yüzyılın sonlarına kadar oldukça basitti. Isıtılmış bir parça metal, iki kalıbın arasına yerleştiriliyor ve kalıba bir çekiçle vuruluyordu. Böylece alt ve üst kalıplar üzerindeki desenler, sikkenin iki tarafına da işlenmiş oluyordu.
📌 Akçe, Osmanlı'nın esas para birimiydi. Akçe tabiri, "gümüşten gelen beyazlık" anlamında kullanılıyordu. Osmanlı'da mangır, para ve kuruş birimleri vardı. 8 büyük mangır, 1 akçe ediyordu. 3 akçe, 1 para değerinde iken, 40 para da 1 kuruşa eşit oluyordu.
📌 Alışverişlerde ufaklık ihtiyacını karşılamak için I. Murad döneminden itibaren bakır paralar basıldı. İki ebatta basılan bakır paraların büyüklerinin sekizi ve küçüklerinin yirmi dördü bir gümüş akçeye eşitti. Fakat hazineye yapılan ödemelerde bakır paralar kabul edilmemekteydi.
📌 Paranın değerinin korunması için çeşitli önlemler alındı. İstanbul ve Mısır'da basılan Eşrefi altınlar ağırlık ve ayar bakımından birbirini tutmuyordu. Osmanlı paraları, İstanbul'da basıldıktan sonra Mısır'da eritilerek orada daha düşük ayarlı Mısır altını olarak dağıtılıyordu. Bu durumu engellemek için sikkelere bakır ve gümüş ilave ederek tuğra bastırıldı.
📌Osmanlı hazinesi, zamanla içerisine düştüğü sıkıntıyı hafifletmek için mali yapılanmalara başvursa da resmi paranın değer kaybetmesinin önüne geçilemedi. Akçenin yerini önce içinde % 70 gümüş, % 30 bakır bulunan para aldı. Daha sonra da bunun yerini kuruş ve nihayet lira almaya başladı.
